Mükelleflerce bildirilen vergi matrahlarının kanunlara uygunluğu ve doğruluğu vergi idaresi tarafından kontrol edilir. Hatalı beyanda bulunulduğu ya da hiç beyanda bulunulmadığı tespit edilirse vergi idaresince cezalı ek tarhiyat yapılması söz konusu olur.

Vergi hukukumuzda uzlaşma müessesesi

Birçok ülke vergi kanunlarında uzlaşma müessesesine yer verilmiştir. Bazı ülkelerde mükelleflerin vergi yargısına baş vurmadan önce uzlaşmak üzere vergi idaresine baş vurmaları zorunludur. İdare ile uzlaşma sağlanamaması halinde dava açma yoluna gidilebilmektedir.

Ülkemiz uygulamasında ise bu zorunluluk yoktur. Mükellefler dilerse doğrudan vergi mahkemesine başvurabilir. İsteyen mükellefler önce uzlaşmak için idareye başvurarak vergi ve cezanın ödenecek miktarı konusunda uzlaşabilir. Uzlaşmanın mümkün olmaması halinde ise dava açma yolu açıktır.

Uzlaşma, mükellefle idare arasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların yargı yoluna baş vurmadan önce taraflarca konuşulup giderilmesidir. Bu yolla vergi idaresi kanunen alınması gereken vergilerle bunlara ilişkin cezanın bir kısmından vazgeçmektedir. Buna karşılık vergi alacağının daha kısa sürede Devlet Hazinesi'ne intikalini sağlamaktadır. Ayrıca mükellefin yargı yoluna başvurmasını önleyerek alacağı tümüyle kaybetme riskini de bertaraf etmektedir. Mükellef de sonucu uzun sürede belli olacak ve kaybetme riski de olan yargı yolunun külfetinden kurtulmaktadır. Uzlaşma yolunu seçerek kendisinden istenen ilk vergi aslı ve cezası yerine daha az bir miktarı ödeme olanağına kavuşmaktadır.

Vergi sistemimize 1963 yılında giren uzlaşma müessesesi, ilk haliyle sadece tarh edilen vergi asılları ve kesilen cezalarını kapsarken, sonradan yapılan değişikliklerle tarhiyat öncesini de kapsayacak duruma getirilmiştir. Bu düzenlemeler ışığında uzlaşmayı, uzlaşma ve tarhiyat öncesi uzlaşma olarak iki başlıkla ele alacağız.

Uzlaşma (tarhiyat sonrası)

Hangi hallerde uzlaşma talep edilebilir?

4369 sayılı kanunla değişik VUK'nın Ek 1. maddede, uzlaşma konusu, ilave tarhiyata esas alınan matrah veya matrah farkının niteliği ile sınırlandırılmıştır. Bu hükme göre, uzlaşma yoluna gidilebilmesi için:

- Tarhiyatta, Vergi Usul Kanunu'nun 116, 117 ve 118. maddelerinde yazılı vergi hataları ile bunların dışında her türlü maddi hata bulunması,

- Yargı kararları ile idarenin ihtilaf konusu olayda görüş farklılığının bulunduğunun ileri sürülmesi,

şeklindeki sebeplerden birkaçı veya birinin bulunması gerekmektedir.

Uzlaşma süreci

Mükellefler, noterden alınmış hususi vekaletnameye dayanarak vekili, tüzel kişilerde ve kısıtlılarda kanuni temsilciler, vergi/ceza ihbarnamesinin mükellefe tebliğ tarihini izleyen günden başlayarak 30 gün içinde bir dilekçe ile yetkili uzlaşma komisyonuna veya mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine baş vurarak uzlaşma talebinde bulunabilirler. Talep dilekçe yerine geçen Uzlaşma Talep Formu ile de yapılabilir. Formlar Gelir İdaresi Başkanlığı internet sitesinden alınabilir.

Uzlaşma talebi vergi ve cezanın tümüne ilşkin olabileceği gibi, bölünebilen vergi ve ceza kısımları içinde (kısmi uzlaşma) yapılabilir.

Uzlaşma talebinin incelenmesi ve uzlaşmaya davet

Uzlaşma görüşmeleri başlamadan önce talebin uygun şekilde ve süresi içinde yetkili kişilerce yapılıp yapılmadığı ve uzlaşmanın başvurulan komisyonun yetkisinde olup olmadığı araştırılır.

Talebin geçerli olduğunun anlaşılması halinde, uzlaşma görüşmelerine katılmak üzere mükellef veya vekiline 15 gün öncesinden görüşme yer ve zamanını gösteren davet yazısı gönderilir. Haklı mazeretlerin varlığı halinde öngörülen tarih ertelenebilir.

Uzlaşma görüşmeleri ve sonuçları

Mükellef veya vekili, tüzel kişiler ve kısıtlılarda temsilcileri dilerlerse bağlı bulundukları meslek odasından bir temsilci ile serbest mali müşavir ya da yeminli mali müşavirleri ile birlikte uzlaşma görüşmelerine katılırlar.

Uzlaşmanın sağlanması ve ödeme

Görüşmeler sonucunda uzlaşmanın sağlanması halinde, üç nüsha uzlaşma tutanağı düzenlenerek komisyon başkanı ve üyeleri ile mükellef veya vekili tarafından imzalanır. Tutanağın bir örneği mükellef veya vekiline verilir (tebliğ edilir).

Uzlaşmanın mükellefin bağlı olduğu vergi dairesi dışında bir komisyonda yapılması halinde; bir nüsha da, gerekli işlemler yapılmak üzere, 3 gün içinde, ilgili vergi dairesine gönderilir. Uzlaşma tutanağını imzalayan mükellefler uzlaşılan vergi ve cezalar için dava açamazlar.

Uzlaşma görüşmelerinde üzerinde uzlaşılan vergi ve cezalar, uzlaşma tutanağı normal ödeme vadelerinden önce mükellefe tebliği edilmişse normal vade tarihlerinde, vadeleri geçmişse, uzlaşma tutanağının tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir.

Uzlaşmanın temin edilememesi veya uzlaşmaya varılamaması ve vergi mahkemelerinde dava açma

Uzlaşma talebinde bulunan mükellef, uzlaşma görüşmelerinde uzlaşma talep ettiği vergi ve ceza miktarında idare ile anlaşamazsa ve uzlaşma sağlanamazsa ya da mükellef toplantıya katılmadığı için (katılıp tutanağı imzalamaktan kaçınma hali dahil) uzlaşma temin edilemezse uyuşmazlığın çözümü için yargı yoluna başvurabilir.

Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi halinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz. Uzlaşmanın vaki olmadığına dair tutanağa idarenin nihai teklifi yazılır. Mükellef dava açmak süresinin sonuna kadar teklif edilen vergi ve cezayı kabul ettiğini yazılı olarak bildirirse bu takdirde uzlaşma sağlanmış sayılır.

Uzlaşmanın gerçekleşmemesi durumunda mükellef, uzlaşmanın sağlanamadığını gösteren tutanağın tebliğinden itibaren genel hükümlere göre yetkili vergi mahkemesinde dava açabilir. Bu durumda dava açma süresi bitmiş veya 15 günden az kalmış ise, bu süre tutanağın tebliğinden itibaren 15 gündür.

Mükellef daha önce, süresi içinde hem dava açmış hem de uzlaşma talebinde bulunmuş ise (bu durumda vergi mahkemesinde davanın incelenmesi uzlaşmanın sonuçlanmasına kadar ertelenir) uzlaşmanın sağlanamaması üzerine vergi dairesince, uzlaşmanın gerçekleşmediği vergi mahkemesine bildirilir.

Uzlaşma komisyonları ve yetki sınırları

Uzlaşma komisyonları yetki sınırlarına göre; Vergi Dairesi Uzlaşma Komisyonları, Defterdarlık Uzlaşma Komisyonu, Vergi Dairesi Başkanlığı Uzlaşma Komisyonu, Vergi Daireleri Koordinasyon Uzlaşma Komisyonu ile Merkezi Uzlaşma Komisyonu olarak belirlenmiştir.

İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı dışındaki vergi dairesi başkanlıkları, bünyelerinde oluşturulan uzlaşma komisyonlarının yetki sınırlarının tespiti bakımından dört gruba ayrılmıştır.

I.Grup Vergi Dairesi başkanlıkları: Ankara, İzmir

II.Grup Vergi Dairesi başkanlıkları: Adana, Antalya, Bursa Kocaeli, Konya, Mersin

III.Grup Vergi Dairesi başkanlıkları: Aydın, Balıkesir, Denizli, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, Kayseri, Manisa, Muğla Samsun, Tekirdağ

IV.Grup Vergi Dairesi başkanlıkları: Diyarbakır, Edirne, Erzurum, Malatya, Kahramanmaraş, Sakarya, Trabzon, Şanlıurfa, Zonguldak.

Uzlaşma komisyonlarının uzlaşabilecekleri en çok vergi, resim ve harç miktarının tayini hususunda Maliye Bakanlığı (il idareleri ve belediyelere ait vergi, resim ve harçlar için İçişleri Bakanlığı) yetkili kılınmıştır. Maliye Bakanlığı'na tanınan bu yetkiye dayanılarak uzlaşma komisyonlarının uzlaşabilecekleri en çok vergi, resim ve harç miktarları genel tebliğler ile belirlenir (Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği).

Tarhiyat öncesi uzlaşma

Tarhiyat öncesi uzlaşma, nezdinde vergi incelemesine başlamış mükelleflerin adlarına vergi dairesince tarhiyat yapılmadan önce kullanabileceği bir haktır.

Tarhiyat öncesi uzlaşmanın kapsamına; vergi incelemeleri sonucunda bulunan matrah veya matrah farkları üzerine salınacak vergi, resim ve harçlar ile bunlara ilişkin olarak kesilecek vergi zıyaı cezası, usulsüzlük ve özel cezaları girmektedir.

Uzlaşma süreci

Mükellef, mükellefi temsilen vekili (noterden alınmış vekaletname ile), tüzel kişi ve kısıtlıların kanuni temsilciler, incelemenin başlangıcından inceleme ile ilgili son tutanağın düzenlenmesine kadar geçen süre içerisinde her zaman uzlaşma talebinde bulunabilirler, Talep vergi incelemesini yapan inceleme elemanlarına veya bu elemanların bağlı bulunduğu ekip veya grup başkanlıklarına yazılı olarak yapılmalıdır.

Harici bilgilere dayanılarak, mükelleflerin bilgisi dışında yapılan incelemeler de dahil olmak üzere, inceleme elemanlarınca yapılacak uzlaşmaya davet hallerinde ise, davet yazısının mükellefe tebliğini izleyen en geç, 15 gün içerisinde uzlaşma talebinde bulunulabilir.

Uzlaşma gününün tespiti

Uzlaşma görüşmeleri ve sonuçları

Uzlaşma için belirlenen gün ve saatte mükellef veya vekilinin katılımı ile toplanan uzlaşma komisyonu konuyu tartışır. Uzlaşma görüşmesi sonucunda uzlaşma sağlandığı takdirde, komisyon uzlaşma sonuçlarını gösteren bir tutanak düzenler. Düzenlenen tutanakta, uzlaşma ile ilgili açıklamalar ve uzlaşma konusu yapılarak üzerinde uzlaşılan rakamlar yer alır.

Tutanak, komisyon başkan ve üyeleri ile mükellef veya vekili tarafından imzalanır. İmzalanan tutanağın bir örneği mükellefe veya vekiline verilir. Bir örneği de üç gün içerisinde, rapor ve ekleriyle birlikte mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine gönderilir.

Uzlaşılan vergi ve ceza tutarı ödeme vadeleri geçmemişse vadesinde, ödeme vadeleri dolmuşsa tutanağın tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde ödenir. Ayrıca normal vade tarihinden uzlaşma tutanağının imzalandığı tarihe kadar gecikme faizi hesaplanacaktır (Bu uygulama, tarhiyat sonrası uzlaşma için de geçerlidir).

Uzlaşma temin edilememesi

Mükellefin; uzlaşma komisyonunun davetine katılmaması, uzlaşma görüşmesine geldiği halde uzlaşma tutanağını imzalamaması veya ihtirazi kayıtla imzalamak istemesi halinde uzlaşma temin edilememiş sayılır. Bu durumda, mükellefin tarhiyat sonrası uzlaşma hakkı ortadan kalkar. Vergi dairesince vergi ve ceza ihbarnamesinin tebliğinden itibaren mükellef 30 gün içinde vergi mahkemesinde dava açabilir.

Uzlaşma temin edilemediği takdirde, komisyon tarafından bu konuyu belirtmek üzere tutanak düzenlenir ve bir örneği anında hazır bulunan mükellefe veya vekiline tebliğ edilir. Tutanağın bir örneği de inceleme elemanına gönderilir.

Mükellefin uzlaşmaya katılmaması veya tebellüğden kaçınması (kendisine tebliğ edilmek istenen tutanağı imzalamak istememesi) durumunda bu hususu belirten tutanağın bir örneği mükellefe posta ile gönderilir ve bir örnek de inceleme elemanına verilir.

Uzlaşma temin edilememiş veya uzlaşmaya varılamamış olması halinde, inceleme elemanı tarafından bu husus inceleme raporunda belirtilir veya raporla birlikte söz konusu tutanak bir yazı ile vergi dairesine gönderilir.

Uzlaşmanın gerçekleşmemesi

Uzlaşma için belirlenen gün ve saatte mükellef veya vekilinin katılımı ile toplanan uzlaşma komisyonu konuyu tartışır. Uzlaşma görüşmesi sonucunda uzlaşma gerçekleşmediği takdirde, düzenlenecek tutanağa komisyonun nihai teklifi yazılır. Tutanak, komisyon başkan ve üyeleri ile mükellef veya vekili tarafından imzalanır. İmzalanan tutanağın bir örneği mükellefe veya vekiline verilir. Bir örneği de üç gün içerisinde, rapor ve ekleriyle birlikte mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine gönderilir.

Tarhiyat öncesi uzlaşmada kısmi uzlaşma

Mükellefler inceleme elemanınca tespit edilen matrah veya matrah farklarının tümü için uzlaşma talebinde bulunabilecekleri gibi bir kısmı içinde bulunabilirler. Bu durumda tutanağın açıklama bölümünde inceleme raporunda tespit edilen matrah farklarından hangilerinde uzlaşma talep edildiği ve bunlara ilişkin olarak uzlaşmaya varılan vergi ve ceza miktarları belirtilir.

Uzlaşma talebine konu edilmeyen veya üzerinde uzlaşılamayan matrah veya matrah farkları için mükellef adına vergi tarhiyatı yapılmak üzere inceleme raporu vergi dairesine gönderilir.

Komisyonun teklifinin sonradan kabul edilmesi

Mükellef; komisyonun teklifini sonradan kabul etme imkanına sahiptir. Tutanak ve inceleme raporunun vergi dairesine ulaşması üzerine, vergi dairesi tarafından yapılacak tarhiyatın mükellefe tebliğ tarihini takip eden günden itibaren işlemeye başlayacak olan 30 günlük vergi mahkemesinde dava açma süresinin son günü mesai saati bitimine kadar, mükellef uzlaşma komisyonunun teklifini kabul edebilir.

Teklifi bu şekilde kabul eden mükellef bu durumu, bir dilekçe ile vergi/ceza ihbarnamesinin tebliğ tarihini takip eden günden itibaren 30 günlük dava açma süresi içerisinde ilgili vergi dairesine bildirir. Dilekçe ile başvuru tarihi itibariyle uzlaşma sağlanmış sayılır ve bu doğrultuda işlem yapılır.

Akif Akarca - Bu e-Posta adresi istenmeyen postalardan korunmaktadır, görüntülemek için JavaScript etkinleştirilmelidir. /Dr.Mehmet Şafak   Bu e-Posta adresi istenmeyen postalardan korunmaktadır, görüntülemek için JavaScript etkinleştirilmelidir.

http://www.dunyagazetesi.com.tr/news_display.asp?upsale_id=331681&dept_id=80