I- GİRİŞ

Ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir. Ticaret şirketleri ise anonim, limited, kollektif, komandit şirketler ile kooperatiflerden ibarettir. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda ticaret şirketlerinin tür değiştirmelerine izin verilmesinin yanı sıra ticari işletmelerin ticaret şirketlerine; ticaret şirketlerinin de ticari işletmelere dönüşmesine imkan sağlanmış; bu dönüşümlerde tür değiştirmeye yönelik hükümlerin kıyas yoluyla uygulanması benimsenmiştir.

II- TİCARİ İŞLETME KAVRAMI

A- TANIMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre ticari işletme esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletme türü olup, ticari işletme ile esnaf işletmesi arasındaki sınır, Cumhurbaşkanı kararıyla belirlenir (TTK Md.11/1-2). Ticari işletmelerin tüzel kişilikleri olmadığından, işletme olarak hak ve fiil ehliyeti bulunmamakta, ticari işletmenin kendisi hak sahibi olamamakta ve borç altına girememektedir. Aynı gerekçelerle mahkemelerde davalı veya davacı şeklinde taraf gösterilememektedir([1]).

B- NİTELİKLERİ

Tanımından da anlaşılacağı üzere ticari işletmelerin, ticari gelir sağlamayı hedef edinmesi, işletmesinin mevcut olması, faaliyetini devamlı surette sürdürmek amacını taşıması, işletmenin bağımsız olması yani iç ilişkide işleten dışında başka bir kişinin iradesine bağımlı olmaksızın faaliyet göstermesi ve esnaf işletmesi sınırını aşması gerekmektedir (TTK Md.11/1). Dolayısıyla, örneğin serbest meslek faaliyeti icra edenlerin işletmeleri yahut bağımsız olmayan şubeler veya da bir holding anonim şirketinin iştiraklerinin ve bağlı şirketlerinin yönetilmesi ticari işletme olarak kabul edilmemektedir.

III- TİCARİ İŞLETMENİN TİCARET ŞİRKETİNE DÖNÜŞMESİ

A- YASAL DAYANAK VE UYGULANACAK HÜKÜMLER

Tür değiştirme, bir ticaret şirketinin tasfiye edilmeksizin, mevcut ekonomik durumunu koruyarak, aynı veya temelde aynı ortaklarla, mevcut hukuki biçiminden başka bir hukuki biçime geçirilmesini ifade etmektedir([2]). 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun ticaret şirketlerinin tür değiştirmeye yönelik hükümleri içeren düzenlemeleri 180 ila 193. maddeler arasında; Ticaret Sicili Yönetmeliği’nin ise 130 ila 131. maddelerinde ele alınmıştır. Ticari işletmenin birleşme ve tür değiştirmesine yönelik hükümler aynı Kanun’un 194. maddesinde, Yönetmeliğin ise 134. maddesinde düzenlenmiştir. Yasa’da belirtildiği üzere, bir ticari işletmenin bir ticaret şirketine dönüşmesi halinde 192 ila 193. maddeler kıyas yoluyla uygulanacaktır (TTK Md.194/2).

B- DÖNÜŞEBİLECEK UNSURLAR

Bir ticari işletme bir ticaret şirketine dönüşebilir (TTK Md.194/2). Aynı şekilde bir ticaret şirketi de ticari işletmeye dönüşebilir (TTK Md.194/3). Yasa’da ticaret şirketleri arasında bir ayrım yapılmadığından ve ticaret şirketleri de anonim, limited, kollektif, komandit şirketler ile kooperatiflerden ibaret olduğundan ticari işletmelerin sermaye veya şahıs türündeki tüm ticaret şirketlerine yahut bu şirketlerin ticari işletmeye dönüşmesi mümkündür (TTK Md.124/1-2). Ancak, Kanun’un 376 ve 633. maddeleri kapsamında borca batık halde olan veya sermayesinin büyük kısmını kaybetmiş bulunan anonim ve limited şirketler ile tasfiye halindeki ticaret şirketleri ticari işletmeye dönüşemezler (TSY Md.134/4). Tüzel kişilikleri bulunmadığından adi ortaklıklar da ticaret şirketine evrilemezler([3]).

Ticaret Sicili Yönetmeliği’nde bir ticaret şirketinin bir ticari işletmeye dönüşmesi, tüzel kişinin şekil değiştirerek bir ticari işletme haline gelmesi olarak tanımlanmış, ayrıca her ticaret şirketinin, tabi olduğu sorumluluk sistemi ne olursa olsun bir ticari işletmeye dönüşebileceği ve dönüşme sonucunda meydana gelen ticari işletmenin dönüşen ticaret şirketinin devamı olduğu belirtilmiştir (TSY Md.134/1-2).

C- DÖNÜŞÜM SÜRECİ İŞLEMLERİ

Bir ticari işletmenin ticaret şirketine dönüşebilmesi için işletmenin dönüşeceği şirket türünün kuruluşuna ilişkin yükümlülüklerin yerine getirilmesi gerekmektedir. Örneğin, anonim şirket kurulacaksa nakdi sermaye konulması halinde bu sermayenin dörtte birinin ödendiğine dair banka mektubu ve dekontunun ibrazı; yahut limited şirket kurulacaksa ortak olmayan müdürler kurulu üyelerinin bu görevi kabul ettiklerine ilişkin yazılı beyanları gibi dönüşülecek şirketin türünün gerektirdiği şartlar yerine getirilmelidir([4]).

Yine bu süreçte, şirket kuruluş belgeleri, bilanço ve tür değiştirme planı ile raporunun hazırlanması gibi yükümlülükler yerine getirilecek; ancak ticari işletmelerin tüzel kişiliği olmadığından genel kuruldan bir tür değiştirme kararı alınması söz konusu olamayacaktır (TTK Md. 183-186). Tür değiştirmede, malvarlığının ve ortaklık hakların devamlılığı esas olduğundan, eski türün sicil kaydı silinmeyecek, yeni türün kaydının eski türün sicil kaydı üzerinden yapılması gerekecektir (TSY Md. 135/2).

Ayrıca, bir ticari işletmenin bir ticaret şirketine dönüşmesi halinde yeni türün kuruluş belgelerine ilave olarak ticari işletmenin malvarlığı unsurlarının değerinin tespitine ilişkin yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir raporu ile tür değiştiren ticari işletmeye sürekli olarak özgülenmiş tapu, gemi ve fikri mülkiyet sicilleri ile benzeri sicillerde kayıtlı bulunan mal ve haklarının listesi, bunların kayıtlı olduğu siciller ile söz konusu mal ve hakların ilgili sicillerdeki kayıtlarına ilişkin bilgileri içeren beyan müdürlüğe verilecektir (TSY Md.134/9).

IV- SONUÇ

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre, bir ticari işletme bir ticaret şirketine; bir ticaret şirketi de ticari işletmeye dönüşebilir. Dolayısıyla ticari işletmelerin sermaye veya şahıs türündeki tüm ticaret şirketlerine yahut bu şirketlerin ticari işletmeye dönüşmesi mümkündür. Bir ticari işletmenin ticaret şirketine dönüşebilmesi için işletmenin dönüşeceği şirket türünün kuruluşuna ilişkin yükümlülüklerin yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda dönüşüm sürecinde şirket kuruluş belgeleri, bilanço ve tür değiştirme planı ile raporunun hazırlanması gibi yükümlülükler yerine getirilecektir. Bununla birlikte ticari işletmelerin tüzel kişiliği bulunmadığından genel kuruldan bir tür değiştirme kararı alınması söz konusu olamayacaktır.

Özdem SATICI TOPRAK*

E-Yaklaşım / Mart 2024 / Sayı: 375

* Ticaret Başmüfettişi

[1] https://panel.kku.edu.tr/Content/ohtich/Ticari%20I%CC%87s%CC%A7letme%20(4.%20Hafta).pdf

[2] https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/347216

[3] Y.11.H.D., 2019/5391 E., 2020/3123 K., 23/06/2020 T.

[4] https://www.sto.org.tr/T%C4%B0CARETS%C4%B0C%C4%B0L/T%C3%BCrDe%C4%9Fi%C5%9Ftirme/Ticari%C4%B0%C5%9Fletmenin%C5%9EirketeD%C3%B6n%C3%BC%C5%9Fmesi/tabid/13345/Default.aspx