İş Kanunu’na göre fazla mesainin ortaya çıkabilmesi için haftalık 45 saat olan çalışma sürelerinin aşılması gerekmektedir. Bu genel kural olmakla birlikte yargı kararlarında, gece döneminde belirtilen çalışma sürelerinin aşılması durumunda haftalık çalışma süreleri aşılmamış da olsa fazla mesai ücreti ödenmesinin gerektiği kabul edilmektedir. Bu kapsamda genel olarak gece çalışmalarının 7,5 saati aşması durumunda, turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde de 11 saatin aşılması durumunda bu süreleri aşan çalışmaların karşılığının zamlı olarak ödenmesi gerekmektedir. Nitekim örnek bir kararda; “Davacının haftanın 1 günü 17.00-07.00 saatleri arasında çalıştıktan sonra ertesi gün dinlendiği, bu hali ile bir hafta 3 gün, bir hafta 4 gün çalıştığı sabittir. Davacının mesaisi 17.00-07.00 saatleri arasında gerçekleştiğine göre, bu çalışmanın 20.00-06.00 saatleri arasındaki 10 saatlik bölümü gece çalışmasıdır. Bundan 1 saat ara dinlenme süresi çıkarıldığında gece çalışması 9 saat olmaktadır. Buna göre davacının 3 gün çalıştığı hafta 9-7,5=1,5x3=4,5 saat; 4 gün çalıştığı hafta 1,5x4=6 saat fazla mesai yaptığı kabul edilerek fazla mesai ücretinin hesap edilmesi gerektiği” kabul edilmiştir(1). Gece dönemi, en geç saat 20.00’de başlayan ve en erken saat 06.00’ya kadar geçen süre olarak tanımlandığı için yapılan çalışmaların bir kısmının bu sürelere tekabül etmesine karşılık bir kısmının da bu sürelerin dışında kalması durumunda fazla mesai ücretinin nasıl hesaplanması gerektiği hususu üzerinde durmak gerekir.

Yargı kararlarına bakıldığında, çalışma sisteminde mesainin yarısından fazlasının gece dönemine tekabül etmesi durumunda çalışmanın gece çalışması sayılması ve 7,5 saati aşan çalışmaların doğrudan fazla çalışma olarak hesaplanması kabul edilmektedir. Örneğin 15.00-07.00 saatleri arasında yapılan çalışmanın yarısından fazlası gece dönemine rastladığından bu çalışmanın tamamı gece çalışması sayılmaktadır(2).

Fazla mesai uygulamasında Kanun’a göre yapılan her bir saat fazla mesai karşılığında ilave olarak %50 zamlı ücretin ödenmesi gerektiği hüküm altına alınmıştır. Ancak gece döneminde yapılan fazla mesailerin hesaplanmasında eğer işyerinde yapılan çalışmalar aynı zamanda haftalık 45 saati de aşıyorsa ödemenin bahsi geçtiği üzere %50 zamlı olarak yapılması, haftalık çalışmalar 45 saati aşmıyorsa bu kez gece yapılan her bir saat fazla mesai karşılığında işçiye yalnızca çalıştığı sürelerin zamlı kısmının ödenmesi kabul edilmektedir. Bu kabulün temelinde işçinin gece döneminde yaptığı fazla çalışmaların bire bir karşılığının işçinin aylık ücretinin içerisinde zaten kendisine ödendiği, dolayısıyla işçiye yalnızca % 50 zamlı kısmının ödenmesi gerektiği yer almaktadır(3). Konuyu örneklendirirsek, işçinin haftanın 5 günü 21.00-07.00 saatleri arasında 1 saat ara dinlenmesi kullanmak suretiyle çalıştığı varsayılırsa, çalışma süresi haftalık 45 saat olacaktır. Ancak gece döneminde 7,5 saat çalışma sınırı 1,5 saat aşıldığından, haftalık fazla çalışma süresi (1,5 x 5=7,5) olacaktır. Ücretlendirme noktasında ise yukarıda izah edildiği üzere fazla çalışılan 7,5 saatin ücreti normal ücret içerisinde ödendiğinden, (7,5 x 0,5= 3,75) saat çalışma karşılığına tekabül eden zamlı ücretin ödenmesi yeterli olacaktır. Ancak İş Kanunu’nda yapılan değişiklik gereği turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabileceği kabul edildiğinden günlük en çok çalışma süresi olan 11 saatin üzerinde yapılan çalışmalar fazla çalışma olarak değerlendirilecek ve fazla çalışma ücretinin hesabında haftalık çalışma süresinin 45 saati aşıp, aşmadığı hususu dikkate alınacaktır.

Son olarak, gece döneminde çalışma süresinin 7,5 saati aşamayacağı Kanunda emredici şekilde düzenlendiğine göre, bu süreyi aşan çalışmaların denkleştirmeye tabi tutulamayacağı ve zamlı ücret ödemesi veya serbest zaman kullanımının söz konusu olacağı kabul edilmektedir(4). Ufuk YOLA/Yaklaşım Ağustos

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.