I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 8. maddesinin ikinci fıkrasında sigortalıların çalışmaya başladıkları tarihten itibaren bir ay içinde sigortalı olarak çalışmaya başladıklarını bildirmelerine yönelik düzenleme bulunmaktadır.

Bu yazıda bu hükmün neden Kanun’a konduğu ve uygulamanın nasıl yürütüldüğü anlatılacaktır.

II- 506 SAYILI KANUN’UN EK 40. MADDESİ

506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’na 4447 sayılı Kanunla 08.09.1999 tarihinde eklenen ek 40. madde ile 506 sayılı Kanun’un 2. maddesine göre sigortalı sayılanların, çalışmaya başladıklarını işe başladıkları tarihten itibaren 30 gün içinde Kurum’a bildirecekleri hüküm altına alınmıştır.

4447 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 08.09.1999 tarihinden önce 506 sayılı Kanun’un 8. maddesindeki işyeri bildirgesi ile 9. maddesindeki işe giriş bildirgesinin verilme süresi sigortalı çalıştırmaya başladığı tarihten itibaren en geç bir ay içinde Sosyal Sigortalar Kurumu’na bildirmesi suretiyle yapılmıştır.

Gerek işyeri bildirgesi gerekse işe giriş bildirgesindeki bir aylık süre sigorta müfettişlerince işyerlerinde yapılan denetimler sırasında fiilen çalıştıkları halde sigortasız olduğu tespit edilen sigortalılar için işverence çalışanın yeni işe alındığını, bir aylık bildirim süresinin henüz dolmadığını ileri sürerek idari para cezası kapsamı dışında kalmalarına daha sonrada sigortalıların Kurum’a bildirilmemesine neden olmakta, denetim elemanlarının yetersizliği ve diğer imkansızlıklar nedeniyle, aynı işyerinde çoğu zaman yeni bir denetim yapılamadığından, sigortasız işçi çalıştırılması önlenememekte idi.

4447 sayılı Kanun sosyal güvenlik uygulamaları açısından önemli bir Kanun olup Kanun’da aylığa hak kazanma koşullarının yeniden belirlenmesi dışında sigortasız işçi çalıştırılması ile ilgili olarak Sosyal Sigortalar Kurumu’nun uygulamada karşılaştığı sorunların giderilmesi açısından işyeri bildirgesinin verilme süresi ile işe giriş bildirgesinin verilme süresini değiştirilmiş ayrıca Kurum’un denetim elemanı sayısının yetersiz olması nedeniyle, sigortasız işçi çalıştırılması ve prim kaçaklarının önlenmesi bakımından sigortalıların çalışmaya başladıklarını Kurum’a bildirmesine yönelik olarak 506 sayılı Kanun’a ek 40. madde eklenmiştir.

4447 sayılı Kanunla yapılan düzenleme ile işyeri bildirgesinin verilme süresi en geç sigortalı çalıştırmaya başlandığı tarihe, işe giriş bildirgesi ise sigortalıları işe başlatmadan önceki tarihe çekilmiştir. Kurum’un denetim elemanlarının yetersiz olması ve sigortalıların sosyal güvenlik bilincinin arttırılması amacıyla da ek 40. madde ile sigortalıların kendini 30 gün içinde Kurum’a bildirmesi uygulaması getirilmiştir.

Bu yönüyle bakıldığında 4447 sayılı Kanunla 08.09.1999 tarihinden sonra getirilen değişiklikler kayıt dışı istihdamla mücadeleye yönelik olarak ilk yasal düzenlemeler olarak değerlendirilebilir.

506 sayılı Kanun’un ek 40. maddesinde uygulamanın usul ve esaslarının yönetmelikle belirleneceği hüküm altına alınmış olmakla birlikte Sosyal Sigortalar Kurumu’nun, 10.09.1999 tarih ve 12-99. Ek Genelgesi’nin “I.A- Sigortalıların Kurum’a Bildirilmesi” başlıklı bölümünde;

- Sigortalıların, kendilerini Kurum’a bildirmeleri, yasada şekil şartına bağlandığı, ayrıca süresinde kendini Kurum’a bildirmeyen sigortalılar için de bir yaptırım öngörülmediği, Söz konusu uygulamanın usul ve esasları Yönetmelikte belirleninceye kadar yeksenaklığın sağlanması için, bu yükümlülük ekteki örneğe uygun “Sigortalı Bildirim Belgesi” ile yerine getirileceği, ancak, sigortalının kimlik bilgileri, sicil numarası, açık adresi ve imzası ile işverenin ünvanı ve adresi kayıtlı dilekçelerle yapılan bildirimler de kabul edileceği, sigortalı bildirim belgesinin yeteri kadar çoğaltılarak işçi ve işveren örgütlerine dağıtımının sağlanacağı,

- Sigortalı bildirim belgesinin, sigortalı tarafından iki nüsha olarak doldurulup nüfus cüzdanının bir örneği ile birlikte Kurum’a verileceği, belgenin bir nüshası Kurum’ca alındıktan sonra diğer nüshası alındığı tarih ve genel evrak numarası işlendikten sonra sigortalıya geri verileceği,

- Kurum’ca alınan sigortalı bildirim belgesinin ilgili işverence verilen işe giriş bildirgeleriyle karşılaştırılacağı, bildirgesi verilmeyen sigortalıların bildirgelerinin bir yazı ile işverenden 7 gün içinde verilmesinin isteneceği, yazının işverence alındığı tarihten itibaren verilen süre içinde işe giriş bildirgelerinin Kurum’a verilmemesi durumunda gerekli inceleme yapılmak üzere belgeler ilgili Sigorta Teftiş Kurulu Grup Başkanlığı’na intikal ettirileceği, aynı şekilde, sigortalının işe başladığını bildirdiği tarih ile işverenin bildirimleri arasında da bir farklılık var ise, konu sigorta müfettişlerine incelettirilecek ve her iki durumda da soruşturma sonunda düzenlenen raporlara göre gerekli işlem yapılacağı,

- Kontrol işlemi sonunda işe giriş bildirgeleri ile uygunluğu sağlanan sigortalı bildirim belgeleri, işe giriş bildirgeleri ile birlikte sigortalıların dosyasına konulacağı,

- Bu düzenlemenin 08.09.1999 tarihinden itibaren işe başlayan sigortalılar için geçeli olacağı

yönünde düzenlemeler yapılarak uygulamanın usul ve esaslarını belirlemiştir.

26.02.2000 tarih ve 23976 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 14. maddesinde yapılan düzenleme ile daha önce Genelge ile yapılan düzenleme Yönetmeliğe taşınmıştır. 

Tahsis işlemlerinde denetime ihtiyaç duyulan hususlarla ilgili olarak Sosyal Sigortalar Kurumu’nun 03.01.2006 tarih ve 12-153. Ek Genelgesi’nin “B- Sigortalı Bildirim Belgesi” başlıklı bölümde sigortalının bildirimi ile işverenin bildirimi arasında farklılık bulunduğunun anlaşılması halinde, durum, taahhütlü bir yazıyla sigortalıya bildirileceği, sigortalının işvereni tarafından bildirilen işe giriş tarihine itirazını sürdürmesi halinde konu yoklama memuru aracılığıyla incelettirileceği talimatlandırılmıştır.

08.09.1999 ile 2008 yılı Ekim ayı arasında uygulama sigortalıların sigortalı bildirim belgesi yada bildirim belgesindeki bilgileri içeren dilekçeleri alınarak yapılmıştır. Kurum’ca bildirim belgesine yönelik hazırlanan programla işe giriş tarihinden itibaren bir ay içinde yapılan bildirimlerin takibi yapılarak Yönetmelik ve Genelge hükümleri kapsamında incelemeler yapılmıştır. 

III- 5510 SAYILI KANUN’UN 8. MADDESİNİN İKİNCİ FIKRASI

4447 sayılı Kanun 506, 1479, 2925, 2926 ve 5434 sayılı Kanun’da önemli değişiklikler ve düzenlemeler getirmiş olmakla birlikte 2008 yılı Ekim ayında yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanunla sosyal güvenlik kurumları tek çatı altında toplanmış, farklı sosyal güvenlik statüleri açısından uygulamada birlikteliğe gidilmiştir. Bu yönüyle bakıldığında ülkemiz uygulamaların sosyal güvenlik uygulamaları açısından en önemli reform olarak değerlendirilebilir.

5510 sayılı Kanunla farklı sigortalılık statüleri toplanmış, her bir statüde bildirim süreleri ve yaptırımlar ayrıntılı olarak belirlenmiştir.

Sigortalıların kendilerini bildirmeleri açısından 5510 sayılı Kanun’un 8. maddesinin ikinci fıkrası ile 506 sayılı Kanun’un mülga ek 40. maddesinde yer alan hüküm aynen yer almıştır. 5510 sayılı Kanun’daki düzenlemesi ile sigortalıların, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç bir ay içinde, sigortalı olarak çalışmaya başladıklarını Kurum’a bildirecekleri, ancak, sigortalının kendini bildirmemesinin, sigortalı aleyhine delil teşkil etmeyeceği öngörülmüştür.

Sigortalı bildirimi açısından 5510 sayılı Kanunla getirilen diğer bir düzenlemede 8. maddenin üçüncü fıkrası ile 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendinde sayılan tarım işlerinde kendi nam ve hesabına çalışanlarda sigortalılık bildirimleri kendileri yapabilmeleridir.

28.08.2008 tarih ve 26981 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 12. maddesinde 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların, çalışmaya başladıklarını, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç bir ay içinde, sigortalı bildirim belgesi ile doğrudan veya internet ya da benzeri ortamda Kurum’a bildireceği, Kurum’ca, sigortalının ilgili işveren tarafından bildirilmediğinin ya da bildirildiği halde sigortalı bildirimi arasında farklılık bulunduğunun tespiti halinde, durum, taahhütlü bir yazıyla sigortalıya, gerekirse işverene bildirileceği, yapılan bildirimlerin sonucunda farklılık giderilemezse, kontrol ve denetim sonucuna göre işlem yapılacağı, sigortalının kendini bildirmemesi, sigortalı aleyhine delil teşkil etmeyeceği, 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendinde belirtilen tarımsal faaliyette bulunanların faaliyetlerine başladıkları tarihten itibaren bir ay içinde sigortalılıklarını sigortalı bildirim belgesi ile doğrudan veya internet ya da benzeri ortamda Kurum’a bildireceği, bu kapsamdaki kişilere ilişkin yapılan bildirimlerde farklılık olması halinde yapılacak yazışmalar sonucunda farklılık giderilemezse, kontrol ve denetim sonucuna göre işlem yapılacağı hüküm altına alınmıştır (12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nde kendini bildiren sigortalılarla ilgili uygulama aynen devam ettirilmiştir.).

28.09.2008 tarih ve 27011 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “5510 sayılı Kanun Gereğince Sigortalı Sayılanlar, Sayılmayanlar, Sigortalılığın Başlangıcı, Kurum’a Bildirilmesi ve Sona Ermesi Hakkında Tebliğ”, 05.03.2009 tarih ve 2009/37 sayılı Genelge, 22.02.2013 tarih ve 2013/11 sayılı Genelge ile diğer düzenlemeler yanında sigortalıların kendini bildirmesine ilişkin uygulamada kamuoyuna duyurulmuştur.

5510 sayılı Kanun’un 8. maddesinin ikinci fıkrasında yapılan düzenleme 506 sayılı Kanun’un ek 40. maddesinde yapılan düzenleme ile önemli ölçüde benzerlikler içerdiğinden 2008 yılı Ekim ayından itibaren günümüze kadar sigortalı bildirim belgesi ile yapılan bildirimleri ünitelerce incelenmekte sigortalı bildirimi ile uyumsuz olan bildirimler hakkında işyerinden bilgi istenmekte gerekiyorsa denetim yoluyla inceleme yapılarak sigortalı çalışmanın tespiti yapılmaktadır.

Sigortalıların kendini bildirmesi uygulaması e-turkiye.gov.tr internet adresinin “4/a Sigortalılarının Kendini Bildirmesi” uygulamasından da yapılabilmekte olup sigortalıların Sosyal Güvenlik Kurumu’na gelmeden, internet yoluyla da kendilerini bildirmeleri sağlanmıştır.

“4/a Sigortalılarının Kendini Bildirmesi” uygulaması ile sigortalıların uygulamaya giriş yaptığı tarihten 30 gün önce ve 30 gün sonra işverence verilen işe giriş bildirgeleri görüntülenmekte, sigortalıların bu bildirimlerden birini onaylaması halinde sigortalı bildirimi yapılmış olmaktadır. İşverence bildirilen işe giriş tarihi ile sigortalının bildirdiği tarihin uyumsuz olması ya da sigortalının bildirdiği tarihte herhangi bir işe giriş bildirgesi verilmemiş olması halinde, sigortalının çalışmaya başladığı tarih, işyeri ünvanı, işyeri adresi, işyeri numarası (eğer biliniyorsa) bilgileri girilerek sigortalı bildirimi e-turkiye.gov.tr üzerinden Sosyal Güvenlik Kurum’unca barkodlu belge olarak alınmakta ve sigortalının bildirimi Kurum’ca incelenmektedir.

IV- SİGORTALI BİLDİRİMİ İLE İLGİLİ DİĞER UYGULAMALAR

5510 sayılı Kanun’un 8. maddesinin ikinci fıkrası uygulaması çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç bir ay içinde çalışan sigortalılara yönelik sınırı kanunla belirlenen bir uygulamadır. Sigortalı bildirimini bu sürede yapmayan ya da sigortasız çalıştığını bu süre dışında anlayan sigortalıların dilekçe ve benzeri ortamlarda Kurum’a yapmış oldukları bildirimler ihbar kabul edilerek Sosyal Güvenlik Kurumu’nca işlem yapılmaktadır.

Bu uygulamalardan en önemlisi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın 15.11.2010 tarihinde uygulamaya soktuğu ALO 170 iletişim merkezidir. Bu merkezde gerek telefon gerekse mail yoluyla sigortasız çalıştığını iddia eden sigortalıların talepleri alınarak doğrudan Sosyal Güvenlik Kurumu ünitelerine aktarılmakta, sigortasız çalışma denetim elemanlarınca incelenmektedir.

Diğer bir uygulamada Sosyal Güvenlik Kurumu’nun 5502 numaralı mesaj hattı olup bu hatta TC kimlik numarası ile giriş yapan sigortalılar;

- P yazıp boşluk bırakıp T.C. Kimlik Numarası yazıp boşluk bırakıp Aile Sıra Numarasını yazmaları halinde, işverence en son bildirilen aydaki gün sayısı ile prime esas kazanç miktarını,

- PT yazıp boşluk bırakıp T.C. Kimlik Numarası yazıp boşluk bırakıp Aile Sıra Numarasını yazmaları halinde, işe giriş tarihi ve toplam hizmet gün sayılarını

öğrenebilmektedirler.

Sosyal Güvenlik Kurumu’nun internet adresinden “SMS Bilgilendirme Servisi”ne cep telefonu numaralarını kayıt eden sigortalılar işe giriş bildirgesi işverence verildiği anda bu bildirim cep telefonlarına SMS yoluyla iletilebilmektedir.

Ayrıca, 5510 sayılı Kanun’un 8. maddesinin yedinci fıkrası ile kamu idareleri ile bankalardan alınan bilgilerle Kurum’ca sağlanacak elektronik altyapıdan yararlanmak suretiyle, Kurum’ca belirlenecek işlemlerde, işlem yaptığı kişilerin sigortalılık bakımından tescilli olup olmadığını kontrol etmek ve sigortasız olduğunu tespit ettiği kişileri, Kurum’a bildirmekle yükümlülüğü bulunduğundan sigortalı bildirimi 06.12.2013 tarih ve 28843 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bankalar ve Kamu İdareleri Tarafından Yapılacak Olan Sigortalılık Kontrolü ile Kurum ve Kuruluşlardan Bilgi ve Belgelerin Alınmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ve 10.06.2014 tarih ve 29026 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bankalar ve Kamu İdareleri Tarafından Yapılacak Olan Sigortalılık Kontrolü ile Kurum ve Kuruluşlardan Alınacak Bilgi ve Belgelere Dair Tebliğ ile bu kurumlar tarafından Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmektedir. Esra CEYHUN Yaklaşım / Nisan 2017 / Sayı: 292

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.