Giriş

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu  ¹ gereğince ihale mevzuatına göre yaptırılan işleri taahhüt eden işverenlerin kesin teminatları, ihale konusu iş ile ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumuna (bundan sonra Kurum olarak anılacaktır) borçlarının bulunmadığının tespit edilmesi halinde ödenmektedir. Ayrıca yapılan özel bina inşaatları için yetkili makamlar tarafından yapı kullanma izin belgesi verilmeden önce işverenin yapılan bina inşaatından dolayı Kuruma borcunun bulunmadığına dair ilişiksizlik belgesinin alınması gerekmektedir.

Bu düzenlemelere istinaden Kurum tarafından işverenlerin kesin teminatlarının iadesi veya yapı kullanma izin belgesinin verilebilmesi için, işverenin borcunun bulunup bulunmadığının tespiti amacıyla, denetim elemanları tarafından işverenlere ait kayıt ve belgelerin de incelendiği bir araştırma yapılmaktadır. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ²   ile  söz  konusu  araştırmanın nasıl yapılacağı düzenlenmiştir. 25/08/2016 tarih ve 29812 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik  ile  bu  konu  yeniden  düzenlenmiştir.

Yazımızda yukarıda açıklanan düzenlemeler çerçevesinde ihale konusu işler ve özel bina inşaatları için yapılacak araştırma hakkında açıklanmalar yapılacaktır.

1.İhale Konusu İşler ve Özel Bina İnşaatları Yapımında Sigortalı Çalıştırılması

İhale konusu işlerin yapımında sigortalı çalıştırılması iki şekilde gerçekleşmektedir:

a) İşverenin ihale konusu işin yapımına başlamadan önce tescil edilmiş olan bir işyeri bulunabilir ve ihale konusu işi bu işyerinde çalışan sigortalıların çalışması ile tamamladığını beyan edebilir. Örneğin, 1999 yılından beri asansör satış ve montajı işleri yapan (A) firması, 2014 yılında ihale ile aldığı bir kamu kuruluşunun asansörlerinin yenilenmesi işini 1999 yılından beri faaliyetini devam ettiren işyerinin çalışanları ile yapabilir.

b) İşveren ihale konusu iş ile ilgili olarak "4" mahiyet kodu ile geçici nitelikte bir işyeri dosyası tescil ettirir ve ihale konusu işin yapımında çalışanlar ile ilgili bildirimleri bu dosyadan yapabilir. Dış cephe boyasının yenilenmesi işini ihale ile alan ve bu işin yapımı için aldığı işçilerin bildirimlerini tescil ettirdiği geçici nitelikteki işyeri dosyasından yapan (B) firması, buna örnektir.

Özel bina inşaatı yapımında çalıştırılan sigortalıların bildirimleri ise söz konusu inşaat için tescil edilen geçici nitelikteki işyeri dosyası üzerinden yapılmaktadır. Bu işyeri dosyasının bina inşaatı yapımında sigortalı çalıştırılmaya başlandığı tarih itibariyle tescil edilmesi ve son sigortalının işten çıkışının yapıldığı tarih itibariyle kapatılması gerekmektedir.

2.İhale Konusu İşler ve Özel Bina İnşaatları İçin Yapılacak Araştırma

İhale konusu işler ve özel bina inşaatları hakkında yapılan incelemenin amacı söz konusu işler için bu işlerin yapımına yetecek kadar işçilik bildiriminde bulunulup bulunulmadığının tespit edilmesidir. Araştırma öncelikle ilgili SGK il müdürlüğü/sosyal güvenlik merkez müdürlüğü (bundan sonra ünite diye anılacaktır) tarafından yapılmaktadır.

İlgili ünite tarafından yapılacak işlemler kısaca şöyledir:

2.1. İhale Konusu İşlerde Araştırma

İhale mevzuatına göre yaptırılan her türlü işlerde yapılacak araştırma; işin kesin kabulünün ya da geçici kabulünün noksansız olarak yapıldığı tarihten sonra ve işverene ödenmesi gereken Katma Değer Vergisi hariç, malzeme fiyat farkı ve akreditif bedeli dahil toplam istihkak tutarına, işin asgari işçilik oranının % 25 eksiği uygulanmak suretiyle yapılır. Hesaplamada kullanılacak asgari işçilik oranı Kurum bünyesinde oluşturulan Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca belirlenir ve bu oranlar tebliğ ile yayımlanır.

Örnek-1:

Hesaplamaya esas istihkak tutarı 100.000.- TL. ve tespit edilmiş asgari işçilik oranı % 20 olan bir ihale konusu iş için hesaplama şöyledir:

Bildirilmesi gereken en az işçilik tutarı: 100.000 x % 20 x %75 = 15.000.- TL.

Bu iş için toplam 15.00 TL. ve üzerinde bildirimde bulunulmuşsa yeterli işçilik bildiriminde bulunulduğu kabul edilecektir.

İhale konusu işin birden fazla konuyu kapsıyor olması ve bünyesindeki her bir işin asgari işçilik oranı daha önce belirlenmiş olması kaydıyla, ihale makamı tarafından her bir işe ait istihkak tutarlarının da ayrı ayrı bildirilmesi halinde, araştırma işlemi, her bir işe ait asgari işçilik oranları dikkate alınarak yapılır. Her bir işe ait istihkak tutarının ayrı ayrı bildirilmemesi halinde ise, işverenin yazılı isteği üzerine araştırmada, bu işlerin en yükseğine ilişkin asgari işçilik oranı dikkate alınabilir. İşveren tarafından yapılan işlere ilişkin en yüksek asgari işçilik oranının uygulanmasının kabul edilmemesi durumunda işin asgari işçilik oranı Asgari İşçilik Tespit Komisyonu tarafından belirlenir. Bu durumu bir örnekle açıklayalım:

Örnek-2:

Araştırmaya esas ihale konusu iş asgari işçilik oranları %15 ve % 8 olan iki iş içeriyorsa ve bu işler için sırasıyla 50.000.- TL. ve 25.000.- TL. olmak üzere ihale konusu iş için bildirilmesi gereken en az işçilik tutarı şöyle hesaplanacaktır:

50.000 x %15 x %75 = 5.625.- TL.

25.000 x % 8 x %75 = 1.500.- TL.

Bildirilmesi gereken en az işçilik tutarı: 5.625 + 1.500 = 7.125.- TL.

Örnek-3:

Örnek-2'deki ihale konusu işin kapsadığı iki iş için ödenen istihkak ayrı ayrı bilinemiyor ve işveren de ihale konusu işin kapsadığı işlerden asgari işçilik oranı yüksek olan iş için tespit edilen asgari işçilik oranının tüm iş için esas alınmasını kabul etmişse hesaplama şöyle yapılacaktır:

Bildirilmesi gereken en az işçilik tutarı: 75.000 x %15 x % 75 = 8.437,50 TL.

Şayet ihale konusu işin sözleşmesinde çalıştırılacak sigortalı sayısı belli ise, öncelikle bu sigortalıların kişi/gün sayısı üzerinden Kuruma bildirilmiş olup olmadığı araştırılır. Bu araştırma sonucunda Kuruma bildirilmeyen sigortalılar ile ilgili belgelerin verilmesi, yapılacak bir ay süreli bir tebligat ile işverenden istenir. Belgelerin verilmemesi veya eksik verilmesi hâlinde bu belgeler ünitece re'sen düzenlenir.

2.2. Özel Bina İnşaatlarında Araştırma

Gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği haiz olmayan kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan özel nitelikteki inşaat işyerleri hakkında ünitece yapılacak araştırma; inşaat maliyetine Kurumca yayımlanan tebliğ ile belirlenen asgari işçilik oranının % 25 eksiği uygulanmak suretiyle yapılır.

Bina maliyeti, belediyeler, valilikler ve ruhsat vermeye yetkili diğer makamların vermiş olduğu inşaatın ruhsatnamesinde yazılı bulunan, ruhsatnamesi yoksa ünitece tespit edilecek yüzölçümü ile her yıl inşaatın sınıfı ve grubuna göre Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca belirlenen birim maliyet bedelinin çarpımı suretiyle bulunacak tutar üzerinden hesaplanır.

Başladığı yıl içinde bitirilmiş olan inşaatın maliyetinin hesaplanmasında o yıl için tespit edilen, başladığı yıldan sonraki yıllarda bitirilmiş inşaatın maliyetinin hesabında ise bitirildiği yıldan önceki yıla ait birim maliyet bedeli esas alınır.

Örnek-4:

Toplam alanı 455 m2 olan bir inşaatın birim m2 maliyet bedeli 800.- TL. ve asgari işçilik oranı % 9 ise bu inşaat için bildirilmesi gereken en az işçilik miktarı şöyle hesaplanacaktır:

Bildirilmesi gereken en az işçilik tutarı: 455 x 800 x % 9 x % 75 = 24.570.- TL.

Bina inşaatları hakkındaki araştırma, bina inşaatının bittiği tarihten sonra yapılır. Ancak, inşaatın el değiştirmesi gibi zorunlu hallerde inşaatın tamamlanan kısmı için de hesaplama yapılabilir.

3.İhale Konusu İşler ve Özel Bina İnşaatlarında Borcun Kesinleşmesi

İhale konusu işler ve özel bina inşaatları hakkında üniteler tarafından yapılan ve yukarıda açıklanan şekilde yapılan araştırma sonucunda yeterli işçilik bildiriminde bulunulmadığının anlaşılması halinde yapılan bir tebligat ile işverenlerden eksik bildirildiği tespit edilen işçilik tutarına ilişkin sosyal güvenlik primlerinin ödenmesi talep edilmektedir.

Yapılan yeni düzenlemeden önce işveren tarafından ünitece hesaplanan borcun;

- Ödeneceği bildirilir ise borç kesinleşmekte,

- Ödenmeyeceği bildirilir veya tebligatta belirtilen sürede herhangi bir bildirimde bulunulmaz ise Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca inceleme yapılmakta,

idi.

Genellikle de işverenler yapılan tebligata karşı herhangi bir bildirimde bulunmamakta ve itirazlarını Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca yapılan inceleme sırasında yapmaktaydılar.

Ancak yapılan düzenleme sonrasında işveren tarafından herhangi bir bildirimde bulunulmaz ise borç kesinleşecek ve kesinleşen borcun gerekirse icrai yollarla tahsili işlemi yapılacaktır.

Bu durumda da işverenler beklemedikleri borç yükleriyle karşılaşacaklardır.

Sonuç

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde yapılan değişiklik ile ihale konusu işler veya özel bina inşaatları için yeterli bildirimde bulunulmadığına ilişkin yapılan tebligatlara itiraz edilmemesi halinde borcun kesinleşeceği hükme bağlanmıştır.

Bu nedenle söz konusu işyeri işverenlerinin yapılan borç bildirimlerini takip ederek itirazları ile ilgili olarak süresi içerisinde başvuruda bulunmaları çok önemli bir hale gelmiştir. Faruk YÜKSEL/Lebib Yalkın Yayımları

Kaynakça

-5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 16/06/2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete

-Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği, 12/05/2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete

-Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik,  25/08/ 2016 tarih ve 29812 sayılı Resmi Gazete

----------o----------

(1) 16⁄06⁄2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanmıştır.

(2) 12⁄05⁄2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanmıştır.

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.