6545 sayılı Kanun’un uyuşmazlıklarının çözümüyle ilgili olarak getirdiği üç dereceli yargılama esası içeren yeni sistem, yeni yapıdaki BİM’lerin tüm yurtta göreve başlayacakları tarihten sonra işlemeye başlayacaktır.

6545 sayılı Kanun ile iki dereceli vergi yargısı üç dereceli hale getirilmiştir. Bu kapsamda, ilk derece yargılama mercii konumunda bulunan vergi mahkemelerinin kararlarına karşı temyiz yoluna (Danıştay’a) başvurmadan önce mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki BİM’e istinaf başvurusunda bulunulması gerekecektir.

Bu kapsamda, vergi mahkemesinin vermiş olduğu ve istinaf yolu açık olan nihai kararlara karşı yapılan istinaf başvuruları ile ilk derece mahkemelerince yürütmenin durdurulması istemleri hakkında verilen kararlara karşı yapılan itirazlar BİM’lerce incelenecek ve karara bağlanacaktır. BİM’in istinaf incelemesi sonucunda vermiş olduğu nezdinde temyiz yoluna gidilebilecektir.

BİM’lerin bazı kararları ise kesindir, bu kararlara karşı temyiz yoluna başvurulamaz.

Kararlara karşı, İYUK’ta belirtilen şartların gerçekleşmesi halinde tarafların başvurabileceği kanun yolları “istinaf”, “temyiz”, “kanun yararına temyiz” ve “yargılamanın yenilenmesi” olarak düzenlenmiştir.

Karar düzeltme yolu kaldırılmıştır.

1- İSTİNAF

2577 sayılı Kanun’un 45/1. maddesinde istinaf başvurusunun, vergi mahkemelerinin kararlarına karşı, başka kanunlarda aksine hüküm bulunsa dahi, mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine, kararın tebliğinden itibaren otuz gün içinde yapılması gerektiği, konusu beş bin Türk lirasını geçmeyen vergi davaları hakkında vergi mahkemelerince verilen kararların kesin olduğu, bunlara karşı istinaf yoluna da başvurulamayacağı hüküm altına alınmıştır. 2577 sayılı Kanun’un 45/1. maddesi ile 46/1-b hükmü beraber değerlendirildiğinde istinaf başvurusunda bulunulabilecek vergi mahkemesi kararları ve istinaf incelemesi sonucunda temyize konu edilebilecek kararlar parasal sınırlarla belirlenmiştir. Bazı kararların ise istinaf ve temyiz kanun yoluna kapalı olması bu sınırlamalar neticesinde ortaya çıkmaktadır. Buna göre;

• 5.000 TL ve altı vergi uyuşmazlıkları sadece vergi mahkemesine götürülecek, vergi mahkemesinin verdiği karar nihai karar olup, bu karar istinaf ve temyiz kanun yollarına götürülemeyecektir.
• 5.000 TL - 100.000 TL arası vergi uyuşmazlıkları ilk derece yargı yeri olarak yine vergi mahkemesine götürülecek, vergi mahkemesinin kararına karşı ise istinaf kanun yoluna başvurulabilecek ancak istinaf incelemesi sonucunda verilen karar temyiz edilemeyecektir.
• 100.000 TL’yi aşan vergi davalarında ise ilk derece vergi mahkemesindeki yargılamadan sonra vergi mahkemesinin kararına karşı istinaf kanun yoluna başvurmak mümkün olduğu gibi, istinaf kanun yolunda verilen karara karşı da temyiz yoluna gidilebilecektir.

2577 sayılı Kanun’un değişmeden önceki halinde itiraz kanun yolu ile ilgili olarak itirazın, temyizin şekil ve usullerine tabi olduğu belirtilmişti. Yeni yapılan düzenlemede de, 45/2. maddede buna paralel bir düzenleme getirilmiştir. Yeni düzenlemeye göre “istinaf kanun yolu temyizin şekil ve usullerine tabi olup, istinaf başvurusuna konu olacak kararlara karşı yapılan kanun yolu başvurularında dilekçelerdeki hitap ve istekle bağlı kalınmaksızın dosyalar bölge idare mahkemesine gönderilir.” denilerek dilekçelerde hitabın bile dilekçenin ret sebebi sayılmayarak dosyanın bölge idare mahkemesine gönderileceği belirtilmiştir. 

BİM yaptığı inceleme sonunda ilk derece mahkemesi kararını hukuka uygun bulursa istinaf başvurusunun reddine karar verir. Karardaki maddi yanlışlıkların düzeltilmesi mümkün ise gerekli düzeltmeyi yaparak aynı kararı verir. BİM, ilk derece mahkemesi kararını hukuka uygun bulmadığı takdirde istinaf başvurusunun kabulü ile ilk derece mahkemesi kararının kaldırılmasına karar verir. Bu halde BİM işin esası hakkında yeniden bir karar verir. İnceleme sırasında ihtiyaç duyulması halinde kararı veren mahkeme veya başka bir yer idare ya da vergi mahkemesi istinabe olunabilir. İstinabe olunan mahkeme gerekli işlemleri öncelikle ve ivedilikle yerine getirir. BİM, ilk inceleme üzerine verilen kararlara karşı yapılan istinaf başvurusunu haklı bulduğu, davaya görevsiz veya yetkisiz mahkeme yahut reddedilmiş veya yasaklanmış hakim tarafından bakılmış olması hallerinde, istinaf başvurusunun kabulü ile ilk derece mahkemesi kararının kaldırılmasına karar vererek dosyayı ilgili mahkemeye gönderir. BİM’in bu yolla verdiği kararları kesindir. Bölge idare mahkemelerinin 46. maddeye göre temyize açık olmayan kararları kesindir.

İstinaf kanun yoluna konu olmayan dava ve kararları şöyle özetleyebiliriz:

• Konusu 5.000 TL’yi geçmeyen vergi davaları,
• İvedi yargılama usulüne tabi davalar,
• İdari dava görülürken verilen, idari davanın hasım gösterilmeden veya yanlış hasım gösterilerek açılması durumunda, bu konudaki tespit ve gerçek hasma tebliğ kararları,
• İdari yargı içinde ilk derece yargı yerleri tarafından verilen görevsizlik ve yetkisizlik kararları,
• Dava dilekçesinin İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 3 ve 5. maddelerine aykırı bulunması nedeniyle verilen dilekçenin reddi kararları.

2- TEMYİZ

İYUK’a göre, Danıştay dava dairelerinin nihai kararları ile bölge idare mahkemelerinin ilgili maddede sayılan davalar hakkında verdikleri kararlar, başka kanunlarda aksine hüküm bulunsa dahi Danıştay’da, kararın tebliğinden itibaren otuz gün içinde temyiz edilebilir.  (İYUK, m. 46/1).

Bu çerçevede;

• Düzenleyici işlemlere karşı açılan iptal davaları.
• Konusu yüz bin Türk lirasını aşan vergi davaları, tam yargı davaları ve idari işlemler hakkında açılan davalar.

Temyize konu edilebilir.

Danıştay, temyiz talebi üzerine istinaf mahkemesi ve ilk derece mahkemesi olarak Danıştay dava dairesinin verdiği nihai kararları yalnızca hukuka uygunluk bakımından inceleme konusu yapar. Bu nedenle temyiz incelemesinde daha önce istinaf mahkemesi tarafından incelenen vakıalar tekrar inceleme konusu yapılamaz. Temyiz yoluyla Danıştay dava konusu işlem konusunda hüküm mahkemesinin verdiği kararların hukuka uygunluğunu denetler.

Danıştay’da yapılan temyiz incelemesi üç açıdan yapılır (İYUK md. 49/1):

• Görev ve yetki dışında bir işe bakılmış mı?
• Hukuka aykırı karar verilmiş mi?
• Usul hükümlerine uyulmuş mu?

Danıştay’ca yapılan temyiz incelemesi sonucunda, “onama” ya da “bozma” şeklinde iki tür karar verilir.  Bununla birlikte bazen “gerekçesini değiştirerek onama” ya da  “düzeltilerek onama” bezen de “kısmen onama ve kısmen bozma” şeklinde karar çıkabilir. Ancak değiştirerek ya da düzeltilerek onama da onama hükmündedir.

BİM, bozmaya uymayarak kararında ısrar ederse, ısrar kararının temyizi halinde, talep, konusuna göre Danıştay İdari veya Vergi Dava Daireleri Kurulunca incelenir ve karara bağlanır. Danıştay İdari ve Vergi Dava Daireleri Kurulları kararlarına uyulması zorunludur. Temyiz incelemesi sonunda Danıştay kararı hukuka uygun bulursa onar. Kararın sonucu hukuka uygun olmakla birlikte gösterilen gerekçeyi doğru bulmaz veya eksik bulursa, kararı, gerekçesini değiştirerek onar. Danıştay’ın kararları kısmen onaması ve kısmen bozması halinde ise, kesinleşen kısım Danıştay kararında belirtilir.

3- KANUN YARARINA TEMYİZ

6545 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik uyarınca, “kanun yararına bozma” terimi “kanun yararına temyiz” olarak değiştirilmiştir. Buna göre; İdare ve vergi mahkemeleri ile bölge idare mahkemelerinin kesin olarak verdiği kararlar ile istinaf veya temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşmiş bulunan kararlardan niteliği bakımından yürürlükteki hukuka aykırı bir sonucu ifade edenler, ilgili bakanlıkların göstereceği lüzum üzerine veya kendiliğinden Başsavcı tarafından kanun yararına temyiz olunabilir. (İYUK, Md. 51)

4- YARGILAMANIN YENİLENMESİ

Bir olağanüstü kanun yolu olan yargılamanın yenilenmesi yoluna, Kanun’da sınırlı şekilde sayılan sebeplerle sınırlı olmak üzere esas hükmün kaldırılması ve davanın yeniden incelenmesi için başvurulmaktadır. Yazımızın 2.6.5 kısmında yer alan açıklamalar geçerlidir.

VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜMÜNE İLİŞKİN SÜREÇ ŞU ŞEKİLDE GÖSTERİLEBİLİR

 Sevilcan BİLGİN, Erhan BAYARYaklaşım / Temmuz 2016 / Sayı: 283

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı Özdoğrular smmm ltd. şti /Mehmet Özdoğru ve/veya ozdogrular.com./com.tr' ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.