1. Giriş
Uluslararası inşaat dergisi Engineering News Record''''ın (ENR) 2014 yılında dünyanın en büyük müteahhit firmalarını açıkladığı listede ilk 100 içerisinde 4, ilk 250 firma içerisinde ise 42 Türk firması yer almaktadır. Bu listeye giren Türk firmaları her geçen yıl artmaktadır.
Küreselleşen dünyada Türk işadamlarının yurt dışında üstlendikleri işlerin sayısı her geçen gün artmaktadır. Yurt dışında iş üstlenen Türk şirketleri birçoğunda çalıştıracakları işçileri Türkiye' den götürmektedirler.
Bu şekilde yurt dışında iş üstlenen işverenlerin yanında çalışmaya giden Türk işçileri sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmış ülkeye gitmiş ise sosyal güvenlik hakları bu sözleşmelerle belirlenmektedir.
Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelere gidenler hakkında ise kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmaktadır.
Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerden iş alan işverenler ve bunların çalışmaları için Türkiye’ den temin ettikleri Türk işçiler hakkında sosyal güvenlik mevzuatında dönem dönem iyileştirmeler yapılmıştır.
Bu iyileştirmelerin sonuncusu 6552 (1) sayılı Kanun ile işverenler lehine yapılmıştır.
Bu yazımızda sosyal güvenlik sözleşmesi imzalamadığımız ülkelerden iş alan işverenlerin bu iş için Türkiye' den işçi götürebilmek amacıyla yapmaları gerekenleri ve bu işçilerin bildiriminin nasıl olacağını açıklamaya çalışacağız.
2.İşçilerin Sosyal Güvenlik Hakları
5510 (2) sayılı Kanunun 5''''inci maddesinin g bendine göre Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4''''üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılır ve bunlar hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır.
Kanunun bu maddesine göre ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4/1-a (eski SSK' lı) kapsamında sigortalı sayılır ve bunlar hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır.
Bu şekilde çalışanlar Sosyal Güvenlik Kurumunun kısa vadeli sigorta kollarından sağladığı tüm haklardan faydalanmaktadırlar (Geçici iş göremezlik ödeneği, sürekli iş göremezlik ödeneği, emzirme ödeneği).
3.İşverenlerin Yapması Gerekenler
3.1. İş-Kur Kapsamında Yapılması Gerekenler
4904 (3) sayılı Kanunun 3''''üncü maddesinin d bendine göre "işgücünün yurt içinde ve yurt dışında uygun oldukları işlere yerleştirilmelerine ve çeşitli işler için uygun işgücü bulunmasına ve yurt dışı hizmet akitlerinin yapılmasına aracılık etmek," Türkiye İş Kurumu' nun görevleri arasındadır.
İşverenler yurt dışından aldıkları işlerde çalıştırmak istedikleri işçileri İş-Kur aracılığıyla temin edeceklerdir. Ancak işverenler bu işçileri kendileri de temin edebilecekleri gibi özel istihdam büroları aracılığı ile de temin edebilirler.
İşverenlerin işçilerini temin amacıyla iş ilanı vermesine izin verilmektedir. Ancak yapılacak ilanda iznin hangi il müdürlüğünden/hizmet merkezinden alındığı ve verilen iznin tarih ve sayısı belirtilmelidir. Yurt dışından alınan iş ile ilgili henüz anlaşma imzalanmamış olması halinde, söz konusu işin alındığına ilişkin herhangi bir belgenin (işi alan ile işi yaptıracak firma arasındaki yazışma vb.) İş-Kur' a ibraz edilmesi halinde gerekli değerlendirmeler yapılarak, alınan işle ilgili ön hazırlık yapılması amacıyla yönetici konumunda eleman temini için ilan izni verilebilmektedir. (4)
İşçi temininden ve hizmet akdi imzalandıktan sonra işverenlerin yurt dışında çalıştırmak istedikleri işçilerinin işlemlerini İş-Kur aracılığı ile yaptırmaları ve işçileri ile aralarında imzaladıkları örneği İş-Kur tarafından hazırlanan iş sözleşmelerini Kuruma onaylatmaları gerekmektedir. Üç nüsha hazırlanan yurt dışı iş sözleşmenin bir örneği işçide, bir örneği işverende, bir örneği de İş-Kur' da bulunacaktır. Bu sözleşmenin örneği http://www.iskur.gov.tr/ tr-tr/isveren/yurtdisiistihdam.aspx#dltop linkinden temin edilebilir.
4904 sayılı Kanunun 20''''nci maddesinin d bendi uyarınca Türkiye İş Kurumundan izin almadan yurt dışına işçi götürene 3354 TL, yurt dışına işçi götürme izni olsun olmasın hizmet akitlerini Türkiye İş Kurumuna onaylatmayanlara her bir yurt dışı işçi sözleşmesi için 503 TL, Türkiye İş Kurumundan izin almaksızın yurt dışına götürülecek işçilerin teminine yönelik olarak ilan verenlere 3354 TL idari para cezası uygulanmaktadır. (5)
İşverenlerin yurt dışı işgücü isteminin karşılanması için aşağıda belirtilen belgeleri İş-Kur Müdürlüklerine ibraz etmeleri gerekmektedir.
3.1.1. Türk Firmalarından İstenilecek Belgeler:
i. Ticaret sicil gazetesi örneği,
ii. Taahhüt işleri için işin alındığı ülkedeki dış temsilciliğimizce ya da Ülkemizdeki yetkili kamu kurumundan alınacak yazı veya İş Alındı Belgesi,
iii. Taahhüt işleri dışındaki işler için işyerinde çalıştırılacak işçi sayısını belirten dış temsilciliğimizden alınacak yazı veya Uygun Görüş Belgesinin aslı veya dış temsilciliğimizce gönderilen faks,
iv. Yurt dışında yapı, tesis, bakım, onarım işleri, sınaî ve teknolojik imalât, tesisat ve montaj işleri; işletme, yönetim, bakım ve idame işleri, proje, mühendislik, müşavirlik işleri yapacak olan firmalardan, Yurt Dışı Müteahhitlik Belgesi veya Yurt Dışı Geçici Müteahhitlik Belgesi (Irak için bu belge istenmez),
v. Firmaların yürürlükte bulunan sosyal güvenlik mevzuatı hükümleri gereğince işçilerin sosyal güvenliğini sağladığına ilişkin belge,
vi. Firma yetkililerinin noterce onaylanmış imza sirküleri, işlemlerin vekil aracılığıyla yapılacağı hallerde vekâletname veya yetki belgesinin aslı ya da aslı görüldükten sonra Kurum tarafından onaylanacak örneği,
vii. Sadece İsrail' de iş alan firmalar için İsrail İş ve İşçi Bulma Başmüdürlüğünce düzenlenen ve İçişleri Bakanlığınca onaylanan Yabancı İşçi Getirme İzni-Şerut Ha Taasuka.
3.1.2. Yabancı Uyruklu Firmalardan İstenilecek Belgeler:
i. Firmanın kuruluşuna dair belgenin dış temsilciliklerimizce onaylı örneği veya yeminli tercüme bürolarınca yapılmış Türkçe çevirisi,
ii. Taahhüt işleri için işin alındığı ülkedeki dış temsilciliğimizce ya da ülkemizdeki yetkili Kamu Kurumundan alınacak yazı veya İş Alındı Belgesi ile taahhüt işleri dışındaki işler için işyerinde çalıştırılacak işçi sayısını belirten dış temsilciliğimizden alınacak yazı veya Uygun Görüş Belgesinin aslı veya dış temsilciliğimizce gönderilen faksı,
iii. Sadece İsrail' de iş alan firmalar için İsrail Müteahhitler ve İnşaatçılar Birliğince düzenlenen Müteahhit Çalışma Ruhsatı,
iv. Sadece İsrail' de iş alan firmalar için İsrail firmasınca düzenlenen ve Türkiye' den işçi getirme konusunda verilen vekâletname-İpuy Koah.
3.2. SGK Kapsamında Yapılması Gerekenler
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin (6) 87''''nci maddesine göre yurt dışına götürülecek sigortalıların bildirileceği işyeri, Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına göre kurulu ve tescilli olmalıdır. Yabancı ülke mevzuatına göre kurulan firmalarca yurt dışında gerçekleştirilen işlerde çalıştırılan Türk vatandaşları hakkında 5510 sayılı kanunun 5''''inci maddesinin g bendi hükümleri uygulanmaz.
İşverenler, yurt dışında yapacakları işi, yeni tescil edecekleri işyeri dosyasından bildirilecek sigortalılarca gerçekleştireceklerse, işletme merkezlerinin bağlı olduğu üniteye işyeri dosyası tescil ettirerek, sosyal sigorta yükümlülüklerini bu dosyadan yerine getirirler. İşyeri bildirgesi ekine, verilecek diğer eklerden ayrı olarak işin alındığını belgeleyen sözleşme örneği ile ilgili ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti Dış Temsilciliği yazısı veya Dış Ticaret Müsteşarlığınca düzenlenecek belge eklenecektir.
Ülkemiz ile arasında ikili sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerin limanlarına kayıtlı gemilerin işletmesini devralan ya da bu gemilerde işin bir bölümünü üstlenen Türk işverenlerce çalıştırılan Türk işçilerinin sosyal güvenlikleri Kanunun 5 inci maddenin birinci fıkrasının (g) bendi kapsamında sağlanacaktır.
Yaşlılık aylığı almakta iken Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerin almakta oldukları aylıkları kesilmeyecek, ancak 5510 sayılı Kanunun 5''''inci maddenin birinci fıkrasının (g) bendi gereğince 1/10/2008 tarihinden itibaren yurt dışında çalıştıkları sürede bunlar için işverenleri tarafından Kurumumuza kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primi ödenecektir. (7)
Bilindiği üzere 5510 sayılı Kanuna göre alınacak prim ve verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlük kazancın alt sınırı, sigortalıların yaşlarına uygun asgarî ücretin otuzda biri, üst sınırı ise 16 yaşından büyük sigortalıların günlük kazanç alt sınırının 6,5 katıdır. Ancak 6552 sayılı Kanun ile 01.10.2014 tarihinden itibaren sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işlerde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri için üst sınır asgari ücretin 3 katı olarak düzenlenmiştir. Bu miktar 2015 yılı Ocak ila Haziran aylarında 3604,50 TL' dir. Bu düzenlemenin işverenlerin lehine olduğu ve prim yükünü hafiflettiği aşikârdır. Özellikle yüksek ücretle çalışan sigortalılar için işverenlerin prim yükü yarıdan daha fazla düşmüştür.
Burada belirtmek gerekir ki bu düzenleme işverenlerin lehine olmakla birlikte sigortalıların aleyhine olmuştur. Bu düzenleme sigortalılara ve hak sahiplerine kısa vadeli sigorta kollarından yapılacak ödenek miktarlarının düşmesine neden olmuştur.
3.3. İşverenlerin Yükümlülükleri
Yabancı ülkelerde meydana gelen iş kazası, üç iş günü içinde, meslek hastalığı olayları ise Kanunda belirtilen haber verme süresi içerisinde (Meslek hastalığının işveren tarafından öğrenilmesinden itibaren üç iş günü) bildirilmelidir. Ancak iş kazasının işverenin kontrolü dışındaki yerlerde meydana gelmesi hâlinde, üç iş günlük bildirim süresi iş kazasının öğrenildiği, Sosyal Güvenlik Kurumunca kabul edilebilir belgelenmiş bir mazeretin olması şartıyla bildirim süresi mazeretin ortadan kalktığı tarihten itibaren başlar.
İşveren, yurt dışına götürdüğü sigortalının, iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hâllerinde, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından işe el konuluncaya kadar, 5510 sayılı Kanuna göre hak kazandığı geçici iş göremezlik ödeneğini ödemekle yükümlüdür. Bu yükümlülüğün yerine getirilmesindeki gecikmeden dolayı işveren, gerek Sosyal Güvenlik Kurumunun gerekse sigortalının uğrayacağı her türlü zarardan sorumludur. İşveren tarafından kanuna uygun olarak yapılan ve belgelere dayanan geçici iş göremezlik ödeneklerin tutarı daha sonra Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından işverene ödenir.
4.Sonuç
İş adamlarımız her geçen gün yurt dışında daha fazla iş almaktadırlar. Bu işler için genelde Türk işçiler tercih edilmekte ve Türkiye' den iş alınan ülkeye götürülmektedirler.
Yurt dışında iş üstlenen ve o ülkelere Türkiye' den işçi götürmek isteyen işverenler mutlaka Türkiye İş Kurumundan izin almalı ve götürecekleri işçilerle düzenlemiş oldukları iş sözleşmelerini Türkiye İş Kurumuna onaylatmalıdırlar. Aksi halde izin almadan yurt dışına işçi götüren işverene 3354 TL, iş sözleşmesini onaylatmayan işveren hakkında işçi başına 503 TL idari para cezası uygulanmaktadır.
Sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen ve bu iş için Türkiye' den işçi götüren işveren, bu işçilerini Türkiye' de bulunan işyerinden bildirmelidir.
Bu işçiler adına kısa vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası için prim ödemelidir. Yurt dışına götürdüğü işçi emekli ise yine aynı şekilde prim ödeyecek ve sigortalı aylığını almaya devam edecektir.
Bu sigortalılar için PEK tutarının tavanı 01.10.2014 tarihinden itibaren asgari ücretin 3 katı olarak belirlendiğinden bu miktarı aşan ücret ödemelerinin bildirimi Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılmayacaktır.
Bir diğer husus yurt dışında çalışırken iş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına yakalanan sigortalının bildirimi 3 iş günü içinde yapılmalıdır. İşveren, sigortalının, iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hâllerinde, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından işe el konuluncaya kadar, 5510 sayılı Kanuna göre hak kazandığı geçici iş göremezlik ödeneğini ödemekle zorundadır. İşveren belgelendirmesi kaydıyla bu ödemelerini Sosyal Güvenlik Kurumundan alabilmektedir. Mehmet UĞUR/ Lebib Yalkın Yayımları
Kaynakça ;
-6552 sayılı İş Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ile Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun
-5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
-4904 sayılı Türkiye İş Kurumu Kanunu.
-http://www.iskur.gov.tr/tr-tr/default/sss.aspx#yurtdisiiseyerlestirme4, Erişim:13.01.2015
-Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği
-SGK, 2013-11 sayılı Genelge
----------o----------
(1) 6552 sayılı Kanun 11.09.2014 tarih ve 29116 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete' de yayımlanmıştır.
(2) 5510 sayılı Kanun 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanmıştır.
(3) 4904 sayılı Kanun 05.07.2003 tarih ve 25159 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanmıştır.
(4) http:⁄⁄www.iskur.gov.tr⁄tr-tr⁄default⁄sss.aspx#yurtdisiiseyerlestirme4, Erişim:13.01.2015.
(5) 01.01.2015 tarihinden itibaren uygulanacak olan güncel idari para cezaları
(6) Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği 12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete' de yayımlanmıştır.
(7) Sosyal Güvenlik Kurumu, 2013-11 sayılı Genelge, Ankara, 22.02.2013.
Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı Özdoğrular smmm ltd. şti./Mehmet Özdoğru ve/veya ozdogrular.com./com.tr' ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz. |
