Bu koşulları şöyle özetleyebiliriz;

A- YENİ İKTİSADİ KIYMETİN ALINMASI İŞİN MAHİYETİNE GÖRE ZARURİ OLMALI VEYA MÜKELLEF TARAFINDAN BU KONUDA KARAR VERİLMİŞ VE GİRİŞİMDE BULUNULMUŞ OLMALIDIR

Yeni bir iktisadi kıymetin alınmasının zaruri olduğu durumlarda mükellef tarafından fiili teşebbüste bulunulmuş olma şartı aranmaz. Örneğin bir adet kamyonla taşımacılık yapan bir mükellefi düşünelim. Söz konusu kamyonun trafik kazası sonucu kullanılamaz hale gelmesi durumunda yeni bir kamyon iktisap edilmeden faaliyetin ifası imkansızdır. Dolayısıyla böyle bir durumda yönetim kurulu kararı veya fiili teşebbüse geçilmiş olması şartı aranmaz. Ancak taşımacılığın birden fazla kamyonla yapılması halinde faaliyetin ifası devam etmektedir ve söz konusu kamyon için alınan sigorta tazminatının yenileme fonu olarak kullanılabilmesi için yeni bir kamyon alınması yönünde teşebbüse geçilmiş olması veya yönetim tarafından karar alınmış olması gerekir. Bununla beraber yalnızca yönetim kurulu kararı alınmış olması uygulamadan faydalanabilmek için yeterli değildir. Danıştay Üçüncü Dairesinin 28.06.1994 gün ve E:1994/1511, K:1994/2203 sayılı kararında da, yenileme fonu ayırabilmek için sadece yönetim kurulu kararı alınmasının yeterli olmayacağı, satılan iktisadi kıymetin yenileme amaçlı satılması ve bu konuda teşebbüse geçilmesi gerektiği aşağıdaki şekilde ifade edilmiştir: “Vergi Usul Kanunu’nun 328. maddesine göre, amortismana tabi kıymetlerin yenilenmesi, işin mahiyetine göre zaruri olur veya bu hususta işletmeyi idare edenlerce karar verilip teşebbüse geçilmiş olursa, bu takdirde satıştan tahassül edilen karın yenileme giderlerini karşılamak üzere yenileme fonu olarak ayrılabileceği, yükümlü şirketin ihtiyacı olan bir iktisadi kıymeti yenileme amacıyla bu fonu ayırmadığı, şirket yetkilisinin de ifade ettiği gibi nakit ihtiyacını karşılamak amacıyla otomobilin satıldığı, otomobilin satıldığı tarihte şirketin iki adet binek otomobiline daha sahip olduğu, ayrıca yeni bir otomobil satın almak için de bir teşebbüsün olmadığı, bu nedenle söz konusu otomobil için ayrılan yenileme fonunun dönem kazancına ilave edilmesinde yasaya aykırı bir durumun bulunmadığı,...”

B- BİLANÇO ESASINDA DEFTER TUTULMALI VE SÖZ KONUSU TUTAR BİLANÇONUN PASİFİNDE GEÇİCİ BİR HESAPTA MUHASEBELEŞTİRİLMELİDİR

Yenileme fonu ayırabilmenin ilk ko­şulu, bilanço esasına göre defter tut­maktır. İşletme hesabı esasına göre defter tutan mükellefler yenileme fo­nu ayıramazlar. Çünkü, Vergi Usul Kanunu’nun 328 ve 329. maddelerinde yenileme fonu olarak ayrılacak miktarın bilançonun pasifinde geçici bir hesaba kaydedileceği belirtilmiştir. Ayrıca madde gerekçesin­de de yenileme fonu ayrılabilmesi için, bilanço esasına göre defter tutulması ge­rektiği açıkça ifade edilmiştir. Bu yorum tarzını benimsediğini; Danıştay’da vermiş olduğu muhtelif kararlarda ortaya koymuştur.

Başka bir ifadeyle, VUK’ un 328. maddesinde gayrimenkul satış kazancından elde edilen gelirin, “pasifte geçici bir hesapta azami üç yıl süre ile tutulabilir” ifadesindeki “pasif” kavramının lafzından da anlaşılacağı üzere yalnızca bilanço esasına göre defter tutan mükellefler için geçerlidir. Buradan yola çıkarak;

a) İşletme hesabı esasına göre defter tutanlar,

b) Serbest meslek kazanç defteri tutanlar,

c) Basit usule tabi kazanç tespiti yapılanlar,

d) Zirai işletme hesabı esasına göre defter tutanlar

yenileme fonu uygulamasından yararlanmaları hem yasal hem de teknik olarak mümkün değildir.

C- YENİ ALINACAK İKTİSADİ KIYMET SATILANLA AYNI NEVİDEN (TÜRDEN) OLMALIDIR

Kanunda aynı türden ne anlaşılması gerektiğine ilişkin herhangi bir hükme yer verilmemiştir. Ancak genel uygulama “işlevsel anlamda aynı ihtiyaca cevap verebilme” olarak kabul edilmiştir. Örneğin kamyonun satılarak binek oto alınması durumunda yenileme fonu uygulamasından faydalanılmaz.

Bununla beraber, yenileme sırasında teknolojik gelişmeler ve müessese ihtiyaçlarının gerektirdiği bazı değişiklikler olabilir. Önemli olan kıymetin tahsis edileceği hizmetin aynı olmasıdır. Konuyla ilgili olarak Maliye Bakanlığı’nca verilen bir özelge de; “Amortismana tabi iktisadi kıymet olan iki adet taşıt aracının satılması sonucunda doğan karın sabit kıymet yenileme fonuna alındıktan sonra üç adet taşıt aracının alınmasına tahsis edilmesi, satılan iktisadi kıymetin yenilenmesinin işin mahiyetine göre zorunlu olması veya işletmeyi idare edenlerce yenileme kararı verilmiş bulunması ve bu hususta teşebbüse geçilmiş olması karşısında yenileme fonuna alınabileceği” belirtilmiştir.

Yine konuyla ilgili olarak verilen bir başka özelgede; “İhtiyaca cevap vermekte yetersiz kalan işyerinin satılarak, satışından elde edilen karın yenileme fonuna ayrılmasının VUK’ un 328. maddesine uygun bir işlem olduğu, bu durumda yenileme fonuna ayrılan tutarın üç yıl içinde aynı amaçlarla kullanılmak üzere yeni bir gayrimenkul alımında kullanılması gerektiği, üç yıl içinde kullanılmazsa bu tutarın üçüncü yılın vergi matrahına ekleneceği” belirtilmiştir.

D- YENİLEME FONU, YENİ İKTİSADİ KIYMETİN AMORTİSMANLARI İLE MAHSUP EDİLMEK SURETİYLE KULLANILIR

Yenileme fonunun ayrılabilmesi için; satılan ve yenilenecek olan iktisadi kıymetlerin, amortismana tabi iktisadi kıymetler olması gerekmektedir. Satılan veya sigorta tazminatı olarak alınan ve fonda bekletilen tutarın yeni alınan iktisadi kıymetin maliyetinden düşülmesi söz konusu değildir. Yenileme fonu, yalnızca yeni alınan iktisadi kıymet için hesaplanan amortisman tutarından mahsup edilebilir. Mustafa Sefa KARA E-Yaklaşım / Aralık 2014 / Sayı: 264

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı Özdoğrular smmm ltd. şti./Mehmet Özdoğru ve/veya ozdogrular.com./com.tr' ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.