I. Giriş

Anayasa'mızın 60. maddesinde, sosyal güvenlik hakkı, temel bir "sosyal hak" olarak herkese tanınmış; bu hakkın korunmasında, Devletin, gerekli tedbirleri alacağı ve teşkilatı kuracağı öngörülmüştür.

Yine, Anayasa'mızın 62. maddesinde, Devletin, yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının sosyal güvenliklerinin sağlanması için gerekli tedbirleri alacağına ilişkin düzenlemeye yer verilmiştir.

Bu anlamda Anayasa'mızda vurgulanan "Sosyal Devlet" anlayışının somut örneklerinden biri olan herkese sosyal güvenlik hakkını sağlamak ve bunu kitlelere yaygınlaştırmak amacıyla 3201 sayılı "Yurt Dışında Çalışan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun" ile yurt dışında çalışan Türk vatandaşlarına, yurt dışında geçen hizmetlerini, borçlanarak, Türkiye'de geçmiş hizmet gibi değerlendirme hakkı tanınmıştır.

Bu yazımızda, yurt dışında çalışması bulunan ve Türkiye'den emekli olmak isteyen vatandaşlarımızın, yurt dışında geçen sürelerinin sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilmesi işlemleri ele alınmaktadır.

II. Yurt dışı borçlanma işlemlerinin şartları

Yurt dışı hizmet borçlanması, ülkemiz ile Sosyal Güvenlik Anlaşması imzalanmış ülke olsun veya olmasın, yurt dışında çalışılan süreye dair primlerin Türkiye'de ödenmesi suretiyle borçlanılmasıdır.

Bu uygulama ile yurt dışında geçen hizmet süreleri, ülkemiz sosyal güvenlik mevzuatına göre emeklilik, yaşlılık, malullük ve ölüm hallerinde Türkiye'de geçmiş hizmet gibi değerlendirilmektedir. Bu sayede, belirli bir süre yurt dışında çalışan ve Türkiye'den emekli olmak isteyen vatandaşlarımıza emeklilik hakkı sağlanmaktadır.

Borçlanma kapsamındaki süreler yurt dışında geçen sigortalılık süreleri, bu süreler arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri, ev kadını olarak geçen sürelerdir.

Yurt dışı hizmet borçlanmasından yararlanabilmek için borçlanılmak istenen sürelerde ve borçlanma başvuru tarihinde Türk vatandaşı olmak, yurt dışında çalışılan süreleri belgelendirmek (çalışılan ülkedeki sosyal güvenlik merciinden temin edilen hizmet cetveli veya sigorta kartı) ve yazılı istekte bulunmak şartları aranmaktadır.

III. Borç miktarının hesaplanması

Yurt dışı hizmet borçlanması yoluyla emekli olabilmek için borçlanma bedelinin ödenmesi gerekmektedir. Ödenecek tutar ise borçlanılan yurt dışı hizmet sürelerine göre değişmektedir. Başvuru sahipleri, yurt dışında geçen sürelerin tamamını borçlanabileceği gibi, bir kısmını ya da emeklilik aylığına hak kazanmaya yetecek bölümünü borçlanabilirler.

Borçlanma tutarı, başvuru tarihinde geçerli olan günlük prime esas kazancın alt ve üst sınırları arasında kalmak kaydıyla başvuru sahibince seçilen kazancın yüzde 32'sinin borçlanmak istenen gün sayısı ile çarpımı sonucunda bulunacaktır.

Başvuruyu takiben, SGK tarafından tahakkuk ettirilecek borç tutarının tebliğ tarihinden itibaren üç ay içerisinde ödenmesi gerekmektedir. Bu süre içerisinde ödeme yapılmaması durumunda yeniden başvuru şartı aranmaktadır.

IV. Borçlanma sürelerinin değerlendirilmesi

Ülkemiz sosyal güvenlik mevzuatına tabi hizmetleri olanların, borçlandıkları gün sayısı, prim ödeme gün sayıları veya hizmetlerine eklenir.

Borçlanılacak statü (4/a, 4/b, 4/c), kişinin yurt dışında çalışmaya başlamadan önce, Türkiye'de herhangi bir sigortalılık statüsüne tabi çalışması olup olmadığına göre belirlenmektedir. Borçlanılan sürelerin hangi sigortalılık haline göre geçmiş sayılacağının belirlenmesinde, kişi, yurt dışında çalışmaya başlamadan önce Türkiye'de sigortalı ise, borçlanma talep tarihindeki en son sigortalılık haline göre, sigortalı değil ise 4/b (Bağ-Kur) kapsamında geçmiş sigortalılık süresi olarak kabul edilmektedir.

V. Borçlandırılan sürelere istinaden aylık bağlanması için aranan şartlar

Borçlanılan yurt dışı hizmet sürelerine istinaden yaşlılık veya emekli aylığı bağlanabilmesi için yurda kesin dönülmüş olması (yurt dışı çalışmalarının sona ermesi, yurt dışından ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği almamaları durumunu ifade etmektedir), tahakkuk ettirilen borcun tamamının ödenmiş olması ve yazılı istekte bulunulması şartları aranmaktadır.

VI. Sonuç

Yukarıdaki açıklamalarımız doğrultusunda, Türkiye'deki işveren ile hizmet akdini sonlandırarak yurt dışında çalışmaya başlayan kişiler veya ikili sosyal güvenlik sözleşmelerinde öngörülen geçici görev süresini aşarak, sosyal güvenliğin tekliği ilkesi gereği, Türkiye'de zorunlu sigortalılığı sona eren ve geçici görevli olarak bulunduğu ülkenin sosyal güvenlik mevzuatına tabi olan kişiler, yurt dışında geçirdikleri hizmet sürelerinin tamamını veya emeklilik aylığına hak kazanmaya yetecek bölümünü borçlanarak Türkiye'den aylık talebinde bulunabilirler.

Diğer yandan, sosyal sigorta yardımları konusunda düzenlemeler içeren Türkiye'nin de taraf olduğu uluslararası ve ikili sosyal güvenlik sözleşme hükümleri de emeklilik aylığı talebinde bulunmadan önce dikkate alınmalıdır.

Türkiye'nin 23 ülkeyle imzalanmış ikili sosyal güvenlik anlaşması bulunmaktadır. Bu sözleşmelerden bazısı sadece emeklilik (uzun vadeli sigorta kolları) ile ilgili yardımları kapsarken, bazısı ise hem emeklilik hem de iş kazası, meslek hastalığı, hastalık gibi yardımları da (kısa vadeli sigorta kolları) kapsamaktadır.

Bu anlamda, Türkiye'den geçici görevle yabancı ülkelere gönderilen sigortalıların çalıştıkları ülkede kazandıkları sosyal güvenlik haklarından Türkiye'de bulundukları sırada da faydalanmalarını sağlamak amacıyla söz konusu ülkeler ile Türkiye arasında imzalanan ve yaşlılık veya emeklilik aylığı ile ilgili düzenlemeler içeren ikili sosyal güvenlik sözleşme hükümleri de dikkate alınmalıdır.

Nitekim ikili sosyal güvenlik sözleşmelerinde yer alan hükümler uyarınca, Türkiye ve Türkiye ile sözleşmeli ülkede çalışılan süreler aynı zamana rastlamamak kaydıyla birleştirilip kısmi emeklilik aylığına hak kazanılabilmektedir. Bu konu Vergide Gündem dergimizin gelecek sayısında ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Gizem Keser/www.vergidegundem.com.tr

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı Özdoğrular smmm ltd. şti./Mehmet Özdoğru ve/veya ozdogrular.com./com.tr' ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.