Vergi Usul Kanunu’nda yer alan düzenlemeleri amortisman ayırma yöntemi olarak dörde ayırabiliriz.

1.Normal Amortisman

2.Azalan Bakiyeler Usulüyle Amortisman

3.Madenlerde Amortisman

4.Fevkalade Amortisman

Vergi Usul Kanunu’nun 315’nci maddesinde;“Mükellefler amortismana tâbi iktisadî kıymetlerini Maliye Bakanlığının tespit ve ilân edeceği oranlar üzerinden itfa ederler. İlân edilecek oranların tespitinde iktisadî kıymetlerin faydalı ömürleri dikkate alınır.” Hükmüne yer verilmiştir.

Vergi Usul Kanununda normal amortisman olarak adlandırılan bu yöntem, uygulamada doğrusal ya da düz amortisman olarak adlandırılmaktadır. Bu yöntemde, iktisadi kıymetin maliyet bedeli eşit tutarlar halinde gidere dönüştürülerek yok edilir. Amortisman süresi iktisadi kıymetlerin aktife girdiği yıldan başlar. Bu sürenin yıl olarak hesaplanabilmesi için "1" rakamı mükellefçe uygulanan nispete bölünür. Örneğin mükellefçe uygulanan amortisman nispeti %5 ise, iktisadi kıymetin amortisman süresi (1/0,05=) 20 yıldır. Amortismanın herhangi bir yıl yapılmamasından veya ilk uygulanan nispetten düşük bir hadle yapılmasından dolayı amortisman süresi uzatılamaz.

Azalan bakiyeler usulüyle amortismanayırma yöntemini sadece bilanço esasına tabi mükellefler uygulayabilecklerdir. Yöntemin uygulama esasları Vergi Usul Kanunu'nun mükerrer 315 nci maddesinde aşağıda belirtildiği şekilde ifade edilmiştir.

• Her yıl, üzerinden amortisman hesaplanacak değer, evvelce ayrılmış olan amortismanlar toplamının tenzili suretiyle tespit edilir.Enflasyon düzeltmesi yapılan dönemlerde, üzerinden amortisman ayrılacak değer, amortismana tâbi iktisadî kıymetin düzeltilmiş değerinden daha evvel ayrılmış olan amortismanların toplamının taşınmış değerleri indirilmek suretiyle tespit edilir.

• Bu usulde uygulanacak amortisman oranı % 50'yi geçmemek üzere normal amortisman oranının iki katıdır.

• Bu usulde amortisman süresi normal amortisman nispetlerine göre hesaplanır.

Bu sürenin son yılına devreden bakiye değer, o yıl tamamen yok edilir.

Madenler ve taş ocaklarında, işletmeye konu olan maden cevherleri zamanla azalır ve ocak maddi değerini kaybeder. Bu nedenle madenler ve taş ocaklarının imtiyaz ve maliyet bedelinin de ocağın işletilebileceği süre içerisinde itfa edilmesi gerekmektedir. Madenler ve taşocaklarındaki bu özel durum nedeniyle ayrı amortisman usul ve nispetleri uygulanmaktadır.

Vergi Usul Kanunu ile kabul edilen esaslara göre, ilgililerin müracaatları üzerine, Maliye ve Sanayi Bakanlıklarınca, madenin mahiyeti ve büyüklüğü göz önünde tutularak her ocak için ayrı bir amortisman nispeti tespit edilir.

Amortisman uygulamasında özellik arz eden bir husus da; afet nedeniyle değerini tamamen veya kısmen kaybeden, yeni icatlar nedeniyle teknik verim ve kıymetleri düşen, cebri çalışmaya tabi tutuldukları için normalden fazla aşınma veya yıpranmaya maruz kalan; menkul ve gayrimenkuller ile hakların durumudur.

Vergi Usul Kanunu'nun 317’nci maddesi ile, bu gibi durumlarda mükelleflerin müracaatları üzerine, ilgili bakanlıkların görüşü alınmak suretiyle, Maliye Bakanlığınca her işletme için işin mahiyetine göre ayrı ayrı belli edilen "Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetlerinin uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. 

          Methods of Setting Aside of Depreciation

            Pursuant to the regulations stated in the Tax Procedures Code, methods of setting aside of depreciation, can be classified under four groups:

    Straight Line Method,

    Double Declining Method

    Depreciation in Mines,

    Extraordinary Depreciation.

In  Article 315 of the Tax Procedures Code, it is stated that “Taxpayers shall write off the value of economic assets which are subject to depreciation at rates which will be determined and announced by the Ministry of Finance. During the announcement of the applicable rates, the economic lives of the underlying assets are taken into consideration.

According to the Straight Line depreciation method, the cost value of the concerned economic asset is written off through recognition as expense in equal amounts throughout the depreciation period.  The depreciation period begins as of the year on which the asset has been  capitalized. In order to assess this period as  calendar year, the figure “1” is divided into the rate that  is applied by the taxpayer.  For example, if the rate of depreciation applied by the taxpayer is 5%, the depreciation period of the concerned asset is calculated as (1/0.05=) 20 years. The depreciation period cannot be extended due to the failure to set aside depreciation on one year, or due to the application of depreciation at a lower rate.

Double Declining Method:  This method can only be applied by the  taxpayers who maintain their accounts on balance sheet basis.  The method of application of this method has been explained in Duplicate Article 315 of the Tax Procedures  Code as follows:

*. The value on which depreciation is to be calculated each year shall be determined by the subtraction of the total of any amounts of depreciation which have previously been set aside.

*. The rate of depreciation in this method is twice that of the normal rate, but is not to exceed 50%.

*. Periods of depreciation in this method shall be determined in accordance with those of straight line method.

The balance carried forward into the final year of this period shall be entirely written off in that year.

In land mines and quarries,  the quantity of the ores  in the concerned mine  decline in time and  lose their value in time.  Therefore, the concession and the cost values of the mines and quarries should also be written off during the period of their operability. Due to this special status of the mines and quarries, depreciation rates and methods are determined separately for each mine.

According to the principles accepted pursuant to the Tax Procedures Code,  upon the  application of the concerned officials, the Ministries of Finance and Industry may determine separate rates of depreciation for each mine and quarry.

Another issue that requires attention in depreciation applications is concerned with  the case of movable and immovable property and rights which in whole or in part lose their value as a result of natural disasters such as fire, earthquake, flood; which lose their technical productivity and value and become wholly or partially useless on account of new inventions; and which undergo abnormal wear and tear because they have been subjected to compulsory usage.

In Article 317 of the Tax Procedures Code, it is stated that The Ministry of Finance shall obtain the considered opinion of the Ministry concerned, and having done so, apply "Extraordinary Economic and Technical Depreciation Rates" which are separately determined for each enterprise on the basis of its particulars.

Muhasebe Vergi