İşletmelerin stoklarında bulunan malların değeri ekonomik veya fiziksel nedenlerden dolayı düşebilir.

Vergi Usul Kanunu’nda söz konusu değer düşüklüklerine ilişkin iki ayrı maddede düzenleme yapılmıştır. Bunlardan birincisi 274’üncü maddede yer alan düzenleme diğeri ise 278’inci maddede yer alan düzenlemedir.

Vergi Usul Kanunu’nun 274’üncü maddesinde emtianın maliyet bedeliyle değerleneceği hüküm altına alınmış yine aynı madde de “ emtianın maliyet bedeline nazaran değerleme günündeki satış bedelleri % 10 ve daha fazla bir düşüklük gösterdiği hallerde mükellef, maliyet bedeli yerine 267’nci maddenin ikinci sırasındaki usul hariç olmak üzere, emsal bedeli ölçüsünü tatbik edebilir.” hükmüne de yer verilmiştir.

Dikkat edileceği üzere kanun maddesinde değer düşüklüğünün nereden kaynaklandığına ilişkin bir belirleme yoktur. Bu durum “anılan madde hükmünün emteanın değerinde ekonomik nedenlerden dolayı meydana gelen değer düşüklüğünü kapsadığı” yönünde yorumlara neden olmaktadır. Başka bir ifadeyle ekonomik nedenlerden kaynaklanan değer düşüklüklerinde değerleme Vergi Usul Kanunu’nun 274’üncü maddesine göre yapılacaktır.

Değeri düşen malın değerlemesi emsal bedel esas alınarak yapılacaktır. Emsal bedelin tespitine ilişkin düzenlemelere V.U.K.’nun 267’nci maddesinde yer verilmiştir. V.U.K.’nun 274 maddesinde bu maddenin uygulamasında 267’nci maddede yer alan ikinci usulün (maliyet bedeli esasının) uygulanamayacağını belirtmiştir. Bu durum söz konusu değerlemenin doğası gereğidir. Buna göre emsal bedel tespiti ortalama fiyat esasına veya takdir esasına göre yapılacaktır.
 
V.U.K.’nun 278. maddesine göre, yangın, deprem ve su basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış vaki olan emtia ile maliyetlerin hesaplanması mutad olmayan hurdalar ve döküntüler, üstüpü, deşe ve ıskartalar emsal bedeli ile değerlenir.

Dikkat edileceği üzere V.U.K.’nun 274’üncü maddesinin aksine bu 278’inci maddede değer düşüklüğünün nereden kaynaklanması gerektiğine ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Buna göre bir malın değeri düşen mal olarak değerlendirilebilmesi için, değer düşüklüğünün yangın, deprem ve su basması gibi doğal afetlerden veya bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi nedenlerden kaynaklanıyor olması ve bu düşüklüğün önemli bir tutarda olması gerekmektedir.

Kanun maddesinde yer alan “önemli bir azalıştan kastedilen husus net olmayıp subjektif değerlendirmelere tabidir. Ancak uygulamada maliyet bedeline nazaran % 10 ve daha fazla bir düşüklük önemli olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda değeri düşen mal emsal bedeli ile değerlenecektir.
 
Değeri düşen malların yıl içerisinde satılma imkanı varsa satabilir. Bu satışların maliyet bedelinden düşük olma ihtimali oldukça yüksektir. Bu durumda yıl içinde satılan bu malın miktarı ve tutarının işletmede satılan toplam mal miktarı ve tutarı ile olan orantısı ön plana çıkmaktadır. Bu oranın yüksek olması halinde vergi incelemelerinde bu hususun üzerinde önemle durulur ve ortaya muvazaalı bir satış olup olmadığı araştırılır.
 
Emtea ile ilgili alınan sigorta tazminatlarının ne şekilde değerlendirileceği V.U.K.’nun 330’uncu maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre “emtia ve zirai mahsul ve hayvan kıymetlerinde vukua gelen zayiat dolayısıyla alınan sigorta tazminatları bunların değerlerinden fazla olursa bu fazlalık kâra alınır. İşletme hesabı esasında tutulan defterde bu tazminat hasılat kaydedilir.”

Bu durumda emteada meydana gelen değer düşüklüğü öncelikle takdir komisyonu tarafından takdir edilecek daha sonra sigorta şirketinden alınan sigorta tazminatı ile karşılaştırılacaktır. Alınan tazminat değer düşüklüğünden fazla ise aradaki fark kâra ilave edilecektir.

Decline in the Value of  Goods
 
The merchandise found in the inventories of enterprises, may decline due to economic or physical reasons. The decline in the value of goods have been regulated in two articles of the Tax Procedures Code.  The first regulation is stated in Article 274, and the other one is stated in Article 278 of the said law.
 
In  Article 274 of the Tax Procedures Code, it is stated that merchandise shall be appraised at cost, and it is added that in cases where sales prices of merchandise on the day of appraisal are 10% or more below their cost, the taxpayer may apply the criterion of equivalent value (excluding the second-preference procedure of Article 267).
 
            As could be noted,  the concerned provision does not provide any explanation regarding the determination of the reason for the decline in the value.   This situation leads to the opinion that “the provision n question encompasses the decline in the value that has occurred due to economic reasons”. In other words, in cases of decline in the value arising from economic reasons, appraisal shall be applied pursuant to Article 274 of the Tax Procedures Code.
 
            Appraisal of goods of whose value has declined, shall be applied by taking as basis the arm’s length value of the goods in question.  Regulations concerning the determination of the arm’s length value is provided in Article 267 of the Tax Procedures Code. In Article 284 of the same Law, it is stated that the second preference procedure (cost value basis) shall not apply for purposes of this article.  This requirement is related to the nature of the appraisal. Accordingly, the determination of the arm’s length shall be based on average price method or appraisal method.
 
In Article 278 of the Tax Procedures Code, it is stated that “Merchandise in whose economic value a  significant decline has occurred  on account of disasters such as fire, earthquake, or flood or as a consequence of such events as spoilage, decay, breakage, cracking, or corrosion, as well as scrap and debris, waste, refuse, and rejects whose costs are not customarily calculated shall be appraised on the basis of their arm’s length values.
 
            As could be noted, contrary to Article 278, in this article, the circumstances that cause decline in the value of merchandise have been explained Accordingly; for the appraisal of an economic asset as merchandise of whose value has declined,  the said decline should have occurred due to disasters such as fire, earthquake, or flood or as a consequence of such events as spoilage, decay, breakage, cracking, or corrosion, and that this decline should have occurred in substantial volume.
 
            Meanwhile, there exists no elaboration on the wording “a substantial decline”. However, in practice, a decline of 10% or higher in the cost value, is considered as “substantial”. Hence, the  merchandise of whose value has declined, shall be appraised at its arm’s length value.
 
            Merchandise of whose value has declined, can be sold during the year, if such a sale procedure is feasible.  It is highly probable that the sales price of such goods shall be lower than their cost value. In such cases, the proportion of the quantity and price of such merchandise sold during the year, to the quantity and price of the total goods sold by the enterprise gains precedence. If this proportion is high, this issue is greatly emphasized during a tax inspection, and it is investigated to ascertain whether or not this sales transaction implicates a collusion.
 
            The method   to apply in the evaluation of the insurance indemnities received in connection with the merchandise, has been regulated in Article 330 of the Tax Procedures Code. Accordingly; “Insurance indemnity received on account of losses arising in assets in the form of merchandise, crops and livestock shall be recorded as profit if it is in excess of their value. In books maintained on the basis of a trading account, this compensation shall be recorded as income.
 
In such cases, the decline in value  shall primarily be appraised by the appraisal commission, and shall subsequently be compared against the insurance indemnity received from the insurance firm. If the indemnity received is higher than the decline in the value, the outstanding difference shall be added to the profit.Muhasebe Vergi