61. Hükümet Programı'nın açıklanmasıyla birlikte kıdem tazminatı tartışmaları yeniden alevlendi.

Zira en yetkili ağızdan yani Sayın Başbakan tarafından 'Kıdem Tazminatı Fonu'nun kurulacağı TBMM'de ilan edildi. Bunun üzerine çalışanların ve çalışma hayatının tansiyonu yine yükselmiş oldu. İşte konuyla ilgili milyonlarca çalışanın merak ettiği sorular ve cevapları...

1- Bu fon işi de nereden çıktı?

Fon işi durup dururken çıkmadı. 2003 yılında yürürlüğe giren ve halen uygulanan İş Kanunu'nda, kıdem tazminatı yerine Kıdem Tazminatı Fonu kurulacağı hükmü yer alıyor. Yani Fonun temeli 2003 yılında atılmıştı.

2- Şu anki kıdem tazminatı uygulamasının nesi var?

Mevcut uygulamaya göre işçilerin (basın ve deniz çalışanları dahil) sadece %10'u kıdem tazminatını tam olarak alabiliyor. %90'lık kesimin işi ya Çalışma Bakanlığı'na, ya iş mahkemesine ya da ahrete kalıyor. Yani on çalışandan dokuzu, mevcut uygulamanın mağduru durumunda.

Bir işveren bir çalışana kıdem tazminatı ödememeyi kafasına koymuşsa, türlü bezdirme ve yıldırma teknikleriyle, şirketin içini boşaltarak veya naylon şirkete devir yaparak kıdem tazminatı ödemekten kurtulabiliyor.

Öte yandan kıdem tazminatı yükü, kayıtdışı istihdamı ve işsizliği besleyici rol oynuyor. Bu yükten çekinen işveren ya kayıtdışı kalmayı ya da kıdemi dolmadan işçi çıkarmayı yeğliyor.

3- Fon, çalışanlara ne getiriyor?

Eğer bir önceki hükümet döneminde hazırlanmış tasarı aynen yasalaşırsa;

- Fonun kurulmasıyla kıdem tazminatı kalkmıyor, işveren güvencesinden devlet güvencesine kavuşmuş oluyor.

- Fondan sonraki çalışmalar için işveren her ay kıdem tazminatı primi ödeyecek.

- On yıllık çalışma süresini dolduran kişi, kendi isteğiyle işten ayrılsa dahi kıdem tazminatını alabilecek. Şu anki uygulamada, istifa eden işçi kıdem tazminatını alamıyor. Ayrıca emeklilik veya ölüm durumunda da fondan ödeme yapılacak.

- Çalışanlar işten ayrılırken işverenle muhatap olmayacak, doğrudan fona başvuracaklar.

- Her bir yıllık çalışma için bir aylık brüt ücret tutarında tazminat ödenecek. Yani eski miktar devam edecek.

4- Eski çalışanlar nasıl etkilenecek?

Fon yürürlüğe girmeden önce çalışma hayatında bulunanlar için eski uygulama geçerli olacak. Örneğin on yıldır aynı işverene bağlı çalışıyorsanız, on yıllık kıdem tazminatınızı 1475 Sayılı İş Kanunu hükümlerine göre işverenden talep edeceksiniz. Ancak fon yürürlüğe girdikten sonraki çalışmalarınız için fona başvuracaksınız.

5- Sendikalar neye itiraz ediyor?

Türk-İş, Kıdem Tazminatı Fonu'nun yasalaşması halinde genel grev kararı alacağını 2003 yılında ilan etti. İşçi sendikalarının fona itirazının bazı gerekçeleri var.

- Sendikalı işçilerin kıdem tazminatı alamama gibi bir sorunları yok. Ancak sendikalı işçi oranı %10'un altında bulunuyor. Sendikalar fon yerine sendikalılaşma oranının artırılmasını istiyorlar.

- Toplu sözleşmelerde kıdem tazminatı bazen bir aylık ücretten daha yüksek belirleniyor. Fon gelirse üst limit bir aylık ücret olacak.

- 1990'lı yıllarda batmış olan fonlar (konut edindirme, tasarrufu teşvik vb.) kötü örnek olarak gösteriliyor.

- Fon yönetiminde işverene iki, işçiye bir temsilci hakkı tanınıyor.

Sendikaların Kıdem Tazminatı Fonuna yönelik itirazlarında haklı noktalar var. Özellikle sendikalılaşma oranının artırılması, kıdem tazminatı sorunlarına da çözüm getirecektir. Ancak

kısa ve orta vadede bu oranda radikal bir artışı sendikalar dahi beklemiyor. Öyleyse fona itiraz ederken, hiç değilse kısa ve orta vade için %90 çalışanı mağdur eden mevcut sisteme alternatif getirmeleri gerekiyor.

6- Tazminatı devlet mi ödeyecek işveren mi?

Fon sistemine geçilmesi halinde, sanki işverenler kıdem tazminatı ödemekten kurtuluyormuş gibi bir algı var. Oysa Kıdem Tazminatı Fonu uygulamasında tazminat parası yine işverenin cebinden çıkacak. Ancak tek tek çalışanlara değil, her bir sigortalının brüt ücretinin %3'ü oranında aylık olarak fona ödeme yapılacak.

7- Evlilikte kıdem tazminatı ödenecek mi?

Şu an uygulaması devam eden kıdem tazminatı sisteminde, evlilik sebebiyle işinden ayrılan bayanlara bir nevi 'çeyiz parası' olarak kıdem tazminatı ödeniyor. Fon uygulaması gelirse, toplam çalışması 10 yıla ulaşmadan evlenen bayanlara tazminat ödenmeyecek. Bizce evlilik sebebiyle işten ayrılan bayanlara, Fon uygulamasında da tazminat ödenmesi yerinde olacaktır. Zira birkaç yıl çalıştıktan sonra evlenen ve bir daha çalışma hayatına dönmeyen çok sayıda bayan var. Bunlara 10 yılı doldurmadıkları için tazminat ödenmemesi hakkaniyetli olmayacaktır.

8- Tazminatın miktarı ne kadar olacak?

Kıdem Tazminatı Fonu'ndan yapılacak ödeme, işçinin çalıştığı her yıl için bir aylık brüt ücret tutarında olacak. Bu bir aylık ücret, çalışılan son yılın ortalaması alınarak bulunacak. Hesaplamada alt limit asgari ücret (837 TL), üst limitse yine bugünkü kıdem tazminatı tavanı (2.731,65 TL) olacak. Yani kıdem tazminatının hesaplanma biçimi ve miktarı bugünkü uygulamayla hemen hemen aynı.

9- Askere gidene kıdem tazminatı var mı?

Bugünkü uygulamada, muvazzaf askerlik görevine giden işçiye kıdem tazminatı ödeniyor. Ancak fon sisteminde, 10 yılı doldurmadan askere giden işçiye tazminat ödenmeyecek.

10- On yıllık süre nasıl uygulanacak?

Fon sistemi gelirse, 10 yılını dolduran bir işçi kendi istifa etse bile kıdem tazminatını alabilecek. Bu 10 yılın tamamı aynı işyerinde geçmek zorunda değil. Birden fazla işyerinde çalışan işçiye de toplam süre üzerinden tazminat ödenecek.

****

Ülkemizde istihdamın yaklaşık üçte ikisi KOBİ'ler tarafından sağlanıyor. Pek çoğu uzun vadeli gelir-gider planlaması yapamayan bu şirketler, kıdem tazminatı ödemelerinde de zafiyet gösteriyor. Gelecekte ödemek zorunda kalacakları tazminatlar için zamanında kaynak ayır(a)mayınca, yumurta kapıya geldiğinde akla gelmedik yöntemlerle kıdem tazminatı ödemekten kurtulmaya çalışıyorlar.

Yıllarca emek verdikler işyerinden kıdem tazminatı alamadan ayrılan çalışanlar, soluğu ya Çalışma Bakanlığı'nda ya da iş mahkemelerinde alıyorlar. İdari ve hukuki sürecin sonunda da pek azı hakkına kavuşabiliyor. Zira ya şirketin içi boşaltılmış ya da kâğıt üstünde iflas ettirilmiş oluyor.

Her on çalışanın sadece birini memnun edebilen mevcut kıdem tazminatı sistemi muhakkak gözden geçirilmeli. Kesin çözüm, elbette (sendikal) örgütlenmenin kolaylaştırılması ve yaygınlaştırılması olacaktır. Ancak kısa ve orta vadede sendikalaşmada sıçramayı kimse beklemiyorsa, fon sistemiyle en azından kıdem tazminatı hakkı devlet güvencesin kavuşmuş olacaktır. 

Sadettin Orhan

http://www.bugun.com.tr/kose-yazisi/162700-10-soruda-kidem-tazminati-fonu-1-makalesi.aspx