5510 sayılı Kanun’a göre, ölüm sigortası kapsamına giren hak sahiplerinin ilki dul eştir. En yüksek ölüm aylığı hissesi de dul eşe verilmiştir. Dul eşe ölüm aylığı bağlanması için tek bir koşul aranır. Bu koşul da dul eşin daha sonra evlenmemesidir. Dul eşin gelir ya da aylık alan veyahut sigortalı çalışan olması da ölüm aylığına engel değildir. Dul eşin erkek ya da kadın olmasının önemi de bulunmamaktadır.

Dul eşin evlenmesi durumunda aylığı kesilir ancak bu evlilik ölüm nedeniyle sona ererse dul eşe yeniden aylık bağlanır. Sonraki eşin ölümü sonrası önceki ve sonraki eşinden de ölüm aylığına hak kazanan eşe tercih ettiği aylık bağlanır (5510, md. 54/I). Ancak eşlerin birisinden ölüm geliri diğerinden ise ölüm aylığı alma hakkı bulunan dul eşe yüksek olanın tamamı düşük olanın ise yarısı bağlanır (5510, md. 54/son).

Dul eşin hissesi, ölen sigortalı emekli ise almakta olduğu malûllük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığının, emekli değil ise 5510 sayılı Kanun’a göre hesaplanan ölüm aylığının % 50’sidir (2/4 hisse). Aylık bağlanmış çocuğu bulunmayan dul eşe, 5510 sayılı Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması koşuluyla % 75 oranında (3/4 hisse) aylık bağlanır. Buna göre, hak sahibi eş dışında ölüm aylığı alan başka ikiden az çocuk varsa eşin çalışması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ya da aylık alması, ölüm aylık oranını (2/4 hisse) etkilemez. Ancak eşin dışında ikiden fazla aylık alan çocuk varsa veya iki çocuk dışında aylık alan anne ve/veya baba varsa ölüm aylığı oranı da % 50’nin altına inecektir.

5510 sayılı Kanun’a göre, bir diğer hak sahibi, sigortalının yetim çocuklarıdır. Ancak sigortalının yetim çocuklarının hak sahipliği, 5510 sayılı Kanun’da genel ve özel olmak üzere bir takım şartlara bağlanmıştır. Sigortalının çocuklarının ölüm aylığına hak kazanabilmeleri için aranan genel şartlar, 5510, md. 5/a, b ve e bentleri hariç 5510 sayılı Kanun (md. 4 kapsamında) veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmamak veya kendi sigortalılığı nedeniyle 5510 sayılı Kanun kapsamında gelir ya da aylık almamaktır. Yetim çocuklar için aranan özel şartlar ise cinsiyet, medeni hal, yaş ve öğrenim durumuna göre değişkenlik gösterir.

Kız çocukları için yaş ve öğrenim şartı bulunmadığı için yaş ve eğitimine değil medeni durumuna bakılır. 5510 sayılı Kanun kapsamında sigortalı çalışması olmayan/ gelir ya da aylık almayan kız çocukları evlenmedikleri sürece hak sahibi niteliği taşır ve ölüm aylığına hak kazanır. Evli kız çocuğunun boşanması veya dul kalması halinde hak sahibi niteliği yeniden doğar.

5510 sayılı Kanun’a göre, 18 yaşından, orta öğrenim görüyor ise 20, yükseköğrenim görüyorsa 25 yaşından küçük yetim erkek çocuklar, 5510 sayılı Kanun veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmamak koşuluyla hak sahibi niteliğini kazanır. Yetim erkekler, orta öğrenimi 20 yaşından önce yükseköğrenimi ise 25 yaşından önce tamamlar ve öğrencilik niteliğini yitirirse hak sahipliği son bulur, ölüm aylığı kesilir. Ancak erkek çocukların evlenmesi kız çocuklarının aksine sahibi niteliğini sona erdirmez.

Çalışma gücünü % 60 ve üzerinden kaybettiği SGK Bölge Sağlık Kurulu tarafından tespit edilen kız veya erkek çocuklar, sigortalı çalışmamak/gelir ya da aylık almamak koşuluyla, ölüm aylığına hak kazanırlar. Malûl çocuğun (erkek-kız) evlenmiş olması ölüm aylığı almaya engel değildir.

Hak sahibi niteliği taşıyan yetim çocukların ölüm aylığı oranı % 25’dir (1/4 hisse). Ancak sigortalının ölümü ile annesiz ve babasız kalan (anne ve babası ölen) veya sonradan bu duruma düşen, ya da anne ve babası arasında evlilik bağı bulunmayan (ölen sigortalının önceki eşinden olan çocuğu) veya sigortalının ölümü tarihinde evlilik bağı bulunmakla beraber anne veya babaları sonradan evlenenler (eşin hak sahipliğinden çıkması) ile kendisinden başka aylık alan hak sahibi bulunmayan çocukların her birine % 50 oranında aylık bağlanır.

5510 sayılı Kanun’a göre, anne ve/veya babanın hak sahibi sayılması için, aile içinde kişi başına düşen gelirin asgari ücretin net tutarının altında olması, diğer çocuklardan kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir veya aylık alınmaması yanında eş ve çocuklardan artan bir hissenin bulunması gerekir(14). Ancak 65 yaşını tamamlamış olan anne ve baba için artan hisse bulunması şartı aranmaz.

Hak sahibi niteliği taşıyan anne veya babaya (sadece birisine aylık bağlanırsa) % 25 oranında (1/4 hisse) aylık bağlanır. Hem anne hem de babaya aylık bağlanması halinde ölüm aylığı % 12,50 oranında (1/8 hisse) olacaktır.

Sigortalının ölümü sonrası anne ve baba hariç tek eş ve iki veya daha az yetim çocuk varsa eşe 2/4, çocuklara 1/4 hissesine göre aylık bağlanır. Sigortalının ölümü sonrası eş, anne ve baba hariç aylık bağlanacak bir ya da iki çocuk varsa çocuklara 1/2 hissesine göre, üç çocuk varsa 1/3 hissesine göre, dört çocuk varsa 1/4 hissesine göre aylık bağlanır. Aylık alan eş ve/veya çocuk yoksa veya sadece eşe aylık bağlanacaksa ya da sadece eş ve bir çocuğa veya sadece bir çocuk ile anne/babadan sadece birisine aylık bağlanacaksa 1/4 hissesine göre, her ikisine aylık bağlanacaksa 1/8 hissesine göre aylık bağlanır.

Hak sahiplerine bağlanacak aylıkların toplamı sigortalıya ait aylığın tutarını geçemez. Bu sınırın aşılmaması için gerekirse hak sahiplerinin aylıklarından orantılı olarak indirimler yapılır. Hak sahibi anne ve/veya baba hariç eş ve ikiden fazla çocuk varsa, hak sahibi eş ve anne/baba bulunmayıp ikiden fazla çocuk varsa, hak sahibi anne ve/veya baba yanında eş ve birden fazla çocuğa aylık bağlanacaksa hisselerde bir düşüş olacaktır. Hisselere ilişkin örnek kombinasyonlar;

Hak sahibi sadece eş: Hisse oranı 2/4 (Sigortalı çalışması yoksa/gelir aylık almıyorsa hisse oranı 3/4).

Hak sahibi, eş ve bir çocuk: Hisse oranı eş 2/4, çocuk 1/4.

Hak sahibi, eş ve iki çocuk: Hisse oranları sırasıyla eş 2/4, çocuklar 1/4.

Hak sahibi, eş ve biri eşten diğeri önceki eşten olmak üzere iki çocuk: Hisse oranları sırasıyla eş 2/5, ilk eşten çocuk 2/5, şimdiki eşten çocuk 1/5 (Eş evlenirse her iki çocuğun hissesi de 2/4’e yükselecektir.).

Hak sahibi, eş ve üç çocuk: Hisse oranları sırasıyla eş 2/5, çocuklar 1/5.

Hak sahibi, eş ve dört çocuk: Hisse oranları sırasıyla eş 2/6, çocuklar 1/6.

Hak sahibi eş yok, bir çocuk: Hisse oranı 2/4

Hak sahibi eş yok, iki çocuk: Hisse oranları 2/4

Hak sahibi eş yok, üç çocuk: Hisse oranları 1/3

Hak sahibi eş yok, dört çocuk: Hisse oranları 1/4

Hak sahibi eş yok, beş çocuk: Hisse oranları 1/5

Hak sahibi eş yok, iki çocuk ve anne babadan sadece birisi: Hisse oranları çocukların her biri 2/5, anne veya babanın hisse oranı 1/5.

Hak sahibi eş yok, iki çocuk ve anne babadan kişi de hak sahibi: Hisse oranları çocukların her birinin hisse oranları 4/10, anne ve babanın hisse oranları 1/10.

Hak sahibi eş, aylık alan çocuk yok, anne ya da babadan sadece birisine aylık bağlanacaksa: Eş hisse oranı 2/4 (Sigortalı çalışması yoksa/gelir aylık almıyorsa hisse oranı 3/4). Anne ya da baba hisse oranı 1/4.

Hak sahibi eş, aylık alan çocuk yok, anne ve babanın ikisine de aylık bağlanacaksa: Eş hisse oranı 4/8 (Sigortalı çalışması yoksa/gelir aylık almıyorsa hisse oranı 6/8). Anne ve babanın her birinin hissesi 1/8.

Hak sahibi eş, aylık alan bir çocuk, anne ya da babadan sadece birisine aylık bağlanacaksa: Eş hisse oranı 2/4, çocuk hisse oranı 1/4, anne veya baba hisse oranı 1/4.

Hak sahibi eş, aylık alan bir çocuk, anne ve babanın ikisine de aylık bağlanacaksa: Eş hisse oranı 4/8, çocuk hisse oranı 2/8, anne ve baba hisse oranları 1/8.

Hak sahibi eş, aylık alan iki çocuk, anne ya da babadan sadece birisine aylık bağlanacaksa: Eş hisse oranı 2/5, çocukların her birinin hisse oranı 1/5, anne veya babanın hisse oranı 1/5.

Hak sahibi eş, aylık alan iki çocuk, anne ve babanın ikisine de aylık bağlanacaksa: Eş hisse oranı 4/10, çocuk hisse oranı 2/10, anne ve babanın hisseleri oranı 1/10.

5510 sayılı Kanun, hak sahibi sayısının bir ya da iki olması halinde(15) bir de alt sınır aylığı düzenlemesine yer vermiştir. Ölüm aylıkları her ne kadar hisseler oranında dağıtılacak olsa da hak sahibinin bir ya da iki olması halinde alt sınır aylık uygulaması nedeniyle bağlanacak olan ölüm aylıklarının miktarı alt sınır aylığının altında olamayacaktır.

5510 sayılı Kanun’un alt sınır aylığını düzenleyen 55. maddesinin üçüncü fıkrası hükmüne göre, hak sahibi kimselerin aylıkları; hak sahibi bir kişi ise …. hesaplanan alt sınır aylığının % 80’inden, hak sahibi iki kişi ise % 90’ından az olamaz. Benzer düzenleme 506 sayılı Kanun’un 96. maddesinde yer almakla birlikte, 506 sayılı Kanun’un geçici 89. maddesi hükmüne göre hak sahiplerine (ilk defa 1 Ocak 2000 tarihinden önce sigortalı olanların hak sahipleri) bağlanacak alt sınır aylıkları da 1999/Aralık ayında bağlanmış olan alt sınır aylığının bu tarihten sonra gelir ve aylıklarda yapılan artışların eklenmesi sonucunda bulunan miktarın altında olamayacaktır.

1999/Aralık ayı için tek hak sahibi alt sınır aylığı 63,67 TL, iki hak sahibi aylığı eşit hisseli olanlar için kişi başı 35,82 TL, hissesi farklı olanlar için yüksek hisseliye 47,75 TL, düşük hisseliye ise 23,88 TL olarak ödenmekte idi. Buna göre; 01.10.2008 tarihinde sonra ölen ve ilk defa 1 Ocak 2000 tarihinden önce sigortalı olanların hak sahiplerine bağlanacak alt sınır aylıkları 01.01.2015-30.06.2015 dönemi için aşağıda belirtilen miktarlardan az olamayacaktır.

Tablo-1: 01.01.2000 tarihinden önce sigortalı olup 01.10.2008 tarihinden sonra ölen sigortalıların tek ya da iki hak sahibinin bulunması halinde bağlanacak alt sınır aylık tutarlarına ilişkin Tablo

Örnek: Sigortalı en son 800 TL aylık almakta iken 10.01.2015 tarihinde ölmüştür veya sigortalı 10.01.2015 tarihinde öldüğü için ölümü sonrası hesaplanan aylık 800 TL olarak belirlenmiştir. Hak sahibi olarak eşi ile bir çocuğuna aylık bağlanacak ise normalde eşe 2/4 hisseye karşılık 400 TL, yetim çocuğa 1/4 hisseye karşılık 200 TL ölüm aylığı bağlanması gerekmekle birlikte alt sınır aylık uygulaması nedeniyle eşe 627,11 TL, çocuğa 313,56 TL ölüm aylığı ödenecektir. Dolayısıyla ödenen ölüm aylık toplamları sigortalının sağlığında almakta olduğu aylıktan (800 TL) daha fazla (940,67 TL) olabilecektir. Ölen sigortalının hak sahibi olarak eşi ve iki çocuğunun bulunması halinde bağlanacak olan aylıklar eşe 400 TL, çocukların her birine 200 TL olmak üzere toplamda 800 TL olacak, bu durumda üç hak sahibine bağlanan aylıklar toplamı iki hak sahibine bağlanan aylıkların toplamının da altında kalacaktır. Murat GÖKTAŞ, Murat ÖZDAMAR/Yaklaşım / Şubat 2015 / Sayı: 266

Bu makalede yer alan açıklamalar, yazarının konu hakkındaki kişisel görüşünü yansıtmaktadır. Makaledeki bilgi ve açıklamalardan dolayı Özdoğrular smmm ltd. şti /Mehmet Özdoğru ve/veya ozdogrular.com./com.tr' ye sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.