| Bitcoin Alış Satışının Türk Vergi Kanunları Karşısındaki Durumu |
| 19 Şubat 2018 | |
|
1. Giriş Para, iktisattaki en geniş anlamıyla, değeri herkes tarafından bilinen bir mübadele aracı olarak tanımlanabilir. İktisat tarihinde trampa ekonomisinden sonra uluslararası alanda kabul görmüş bir değer olan para, her ülkenin kendi sistemine göre yasal olarak düzenlenmiştir. Zamanla ülkeler arası ticari, ekonomik ve elektronik iletişimin yaygınlaşması sonucunda, dijital para ismini verdiğimiz parasal değerler gündeme gelmiştir. Makalenin ilerleyen kısımlarında, elektronik para birimlerinden biri olan Bitcoin ile ilgili açıklamaların yanı sıra, bu elektronik paranın Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) ile ilgili mevzuat düzenlemeleri içerisinde yer alıp almadığı ve vergi kanunları karşısındaki durumu ele alınmıştır. 2.Bitcoin Kavramı ve Çeşitli Ülkelerdeki Kullanımı Bitcoin; 2008 yılında Japonya'da Satoshi Nakamoto isimli bir kişi tarafından programlandığı iddia edilen, herhangi bir merkez bankası veya resmi kurulu ile ilişiği olmayan, ancak ülkelerin para birimleriyle alınıp satılabilen, herhangi bir aracı kuruma gerek kalmadan transferi yapılabilen ve B karakteri ile sembolize edilen sanal bir dijital para birimidir. Bugünlerde birim fiyatı 15.000 Doların üzerinde olan ve piyasa değeri yaklaşık 300 milyar Doları bulan Bitcoin, Japonya, ABD, Kanada, İsveç, Avustralya, Finlandiya, Hollanda, Danimarka, Güney Kore, Lüksemburg gibi ülkelerde yasal ödeme aracı olarak kabul edilip serbestçe kullanılırken, Almanya, İngiltere gibi ülkelerde yapılan düzenlemeler gereğince kullanıldığında özel para veya sanal emtia olarak vergilendirilmesi öngörülmüş; ülkemizin de içinde olduğu Çin, Rusya gibi ülkelerde ise yasal anlamda dijital para birimi olarak kabul edilmemiştir. Bitcoin'in çeşitli ülkelerde bulunan kullanıcıları ile işlem hacminin artışı düşünüldüğünde, ülkelerin bu ve buna benzer dijital para birimleri hakkında piyasanın korunması açısından gerekli önlemleri alması ve yasal düzenlemeler yapması kaçınılmaz hale gelmiştir. 3.Türkiye'de Elektronik Para Konusunda Yapılan Yasal Düzenlemeler Doğrultusunda Bitcoin'in Durumu 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'un 2. maddesinde e-ticaret; fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin, elektronik ortamda gerçekleştirilen, çevrimiçi iktisadi ve ticari her türlü faaliyet olarak tanımlanmıştır. Ülkemizde 27 Haziran 2013 tarihinde Resmi Gazete'de yayımlanan 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun'un 3/ç maddesinde elektronik para "Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değer" şeklinde tanımlanmıştır. 6493 sayılı Kanun'un 14/1 maddesinde ödeme kuruluşlarının ancak Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulundan (BDDK) izin almak suretiyle faaliyette bulunabileceklerini belirtmiştir. BDDK da bu kapsamda Türkiye'de faaliyet izni verilen elektronik para kuruluşlarının listesini yayınlamıştır. Bununla birlikte BDDK 25.11.2013 tarihli basın açıklamasında; "Herhangi bir resmi ya da özel kuruluş tarafından ihraç edilmeyen ve karşılığı için güvence verilmeyen bir sanal para birimi olarak bilinen Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyişi itibarıyla Kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilmemekte, bu nedenle de söz konusu Kanun çerçevesinde gözetim ve denetimi mümkün görülmemektedir. Diğer taraftan, Bitcoin ve benzeri sanal paralar ile gerçekleştirilen işlemlerde tarafların kimliklerinin bilinmemesi, söz konusu sanal paraların yasadışı faaliyetlerde kullanılması için uygun bir ortam yaratmaktadır. Ayrıca Bitcoin, piyasa değerinin aşırı oynak olabilmesi, dijital cüzdanların çalınabilmesi, kaybolabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz olarak kullanılabilmesi gibi risklerin yanı sıra yapılan işlemlerin geri döndürülemez olmasından dolayı operasyonel hatalardan ya da kötü niyetli satıcıların suistimalinden kaynaklı risklere de açıktır." şeklinde görüş bildirmiştir. 1 BDDK'nın basın açıklamasından anlaşılacağı üzere bugün itibariyle Bitcoin Türkiye'de Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından belirlenen şartları taşımaması nedeniyle elektronik para olarak kabul edilmediğinden, ödeme hizmetleri ve elektronik para kuruluşları için sayılan güvence kapsamına girmemektedir. 4.Bitcoin Alış-Satışının Ülkemiz Vergi Kanunları Karşısındaki Durumu Bitcoin dijital bir para birimi olarak çeşitli ülkelerdeki kullanıcıların taleplerindeki artış doğrultusunda hızlı bir şekilde değer kazanmaktadır. Bu talebin artması bu dijital biriminin bir yatırım aracı olarak kullanılmasını da gündeme getirmektedir. Bu durum karşısında İngiltere'de olduğu gibi bazı ülkeler, Bitcoin artışını sermaye kazancı olarak değerlendirmiş ve vergilendirilmesini öngörmüştür. Rusya ve Çin gibi ülkeler ise Bitcoin'i "Dijital Mal" ve "Sanal Emtia" olarak değerlendirip buna göre vergilendirileceği yönünde açıklamalarda bulunmuştur. Aşağıda, Türkiye'de uygulanan vergi sistemi incelenerek, Bitcoin'in çeşitli vergi kanunlarına göre vergilendirilmesi hususu açıklanmıştır. a) Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Açısından Yapılan Değerlendirme 6802 sayılı Gider Vergileri Kanunu'nun 28. maddesinin 2. fıkrasında "Bankerlerin yapmış oldukları banka muamele ve hizmetleri dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar (kendileri veya başkaları hesabına menkul kıymet alıp satmayı, alım-satıma tavassut etmeyi veya alıp sattıkları menkul kıymet karşılığı borçları ödemeyi taahhüt etmeyi meslek haline getirenlerin bu faaliyetleri dolayısıyla lehlerine kalan paralar ile mevduat faizi vermek veya sair adlarla faiz ve benzeri menfaatler sağlamak üzere devamlı olarak para toplama işiyle uğraşanların topladıkları paralara sağladıkları gelir ve menfaatler üzerinden komisyon, ücret, hizmet karşılığı gibi adlarla aldıkları paralar dahil) da banka muameleleri vergisine tabidir." yer alan düzenleme ile bankerlerin yapmış oldukları işlemlerin banka muamelesi vergisine tabi olduğu hüküm altına alınmıştır. Aynı maddenin son fıkrasında "90 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye göre ikraz işleriyle uğraşanlarla ikinci fıkrada belirtilen muamele ve hizmetlerden herhangi birini esas iştigal konusu olarak yapanlar bu Kanunun uygulanmasında banker sayılırlar." düzenlemesi ile de ödünç para verme suretiyle gelir elde edenler bu kapsamda değerlendirilmiştir. Söz konusu Kanunun 30. maddesi, banka ve sigorta muameleleri vergisi mükellefinin banka ve bankerlerle sigorta şirketleri olduğunu belirtmiştir. Uluslararası pazarda elektronik para olarak tanımlanıp ülkemizde bu kapsamda yasal anlamda kabul görmeyen Bitcoin'in alım-satımı dolayısıyla elde edilen kazancın, Bitcoin satışını yapan kurumun veya şahsın kazanç elde ettiği tespit edilse bile, banka ve sigorta muameleleri kapsamında vergilendirmek pek mümkün görülmemektedir. Zira kanun, banka ve sigorta muameleleri vergisinin mükellefi olarak banka veya bankeri doğrudan muhatap görmektedir. Oysa Bitcoin bir şahıs ya da kurumun sahip olduğu sistem olmadığı gibi, temsilcilik, franchise gibi bir oluşumu da yoktur. Bitcoin herhangi bir sınırlandırma ve eliminasyon olmadan internet aracılığı ile herkesin katılabildiği, kullanabildiği açık bir dijital kripto sistemidir. b) Katma Değer Vergisi Açısından Yapılan Değerlendirme 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu' nun 1. maddesinin 1. fıkrasının 2. bendi uyarınca her türlü mal ve hizmet ithalatının KDV'ye tabi olduğu belirtilmiştir. Aynı Kanunun 4. maddesi hizmet kavramını, teslim ve teslim sayılan haller ile mal ithalatı dışında kalan işlemler olarak tanımlamıştır. "Bir şeyi yapmak, işlemek, meydana getirmek, imal etmek, onarmak, temizlemek, muhafaza etmek, hazırlamak, değerlendirmek, kiralamak, bir şeyi yapmamayı taahhüt etmek" işlemlerini de hizmet olarak tanımlamıştır. Ayrıca aynı maddenin devamında "Bir hizmetin karşılığının bir mal teslimi veya diğer bir hizmet olması halinde bunların her biri ayrı işlem olup, hizmet veya teslim hükümlerine göre ayrı ayrı vergilendirilirler." şeklinde düzenleme yapılmıştır. KDV Kanunu'nun 6. maddesi, hizmetin Türkiye'de yapılmasını veya hizmetten Türkiye'de faydalanılmasını, Türkiye'de yapılmış bir işlem olarak kabul etmiştir. KDV Kanunu'nun 8. maddesi uyarınca mal ve hizmet ithalatını yapanlar da mükellef olarak kabul edilmiştir. Katma Değer Vergisi Kanunu'nun hizmetin vergilendirilmesine ilişkin yukarıda yer alan hükümler bir bütün olarak değerlendirildiğinde İngiltere'de yapılan uygulamada olduğu gibi tamamen internet üzerinden alınıp satılan bir değer olan Bitcoin'in, dijital mal veya hizmet olarak değerlendirilmesi mümkündür. Bu kapsamda Bitcoin'in, bu dijital mal veya hizmetin alış-satış faaliyeti bakımından katma değer vergisine tabi olması gerektiği kanaatindeyiz. c) Gelir Vergisi Açısından Yapılan Değerlendirme Eğer Bitcoin alış satışını Gelir Vergisi Kanunu açısından değerlendirecek olursak, 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu'nun 37. maddesi her türlü ticari ve sınai faaliyetten doğan kazancı ticari kazanç olarak tanımlamıştır. Dolayısıyla bitcoin alış-satışını devamlı olarak yapan şahıslar bu kapsamda vergilendirilmelidir. Eğer şahıslar tarafından bu bitcoin alış-satışı arızi olarak yapılıyorsa, aynı Kanunun 82. maddesine göre, "Arızi olarak ticari muamelelerin icrasından veya bu nitelikteki muamelelere tavassuttan elde edilen kazançlar" şeklinde yapılan düzenleme gereği arızi kazanç olarak vergilendirilmesi gerekmektedir. 5. Sonuç Uluslararası alanda yaygın olarak kullanılan bu dijital para birimi, sanal bir kriptodan ibaret olması nedeniyle ülkelerin bu konuda somut bir düzenleme yapmakta veya önlem almakta zorlandıkları, çeşitli haberlerden ve ülkeler arasındaki uygulama farklılıklarından anlaşılmaktadır. Ancak bu durum, dijital para kullanıcı sayısının her geçen gün artmasına engel olmamaktadır. Dünyada hızlı bir şekilde yayılan ve bazı ülkelere göre neredeyse resmi bir dijital para birimi olarak kabul gören bu mübadele aracı ülkemizde henüz yasal olarak kabul görmemiş olsa bile vergilendirilmeyeceği anlamına gelmemektedir. Çünkü Türk vergi sisteminde vergiyi doğuran olayın kanunlarla yasak edilmiş bulunması, vergilendirilmesine engel teşkil etmemektedir. Tamamen bilgisayar ürünü olup çeşitli spekülasyonlardan uzak kaldığı öne sürülen bu dijital değer, tercih edilmesiyle doğru orantılı olarak değerindeki olağanüstü artış sayesinde çeşitli kesimler tarafından kazanç kaynağı haline gelmeye başlamıştır. Piyasa ekonomisi içerisinde çeşitli risklere katlanan tacirin mal ve hizmet satışından elde ettiği gelirin vergilendirilmesinin yanında Bitcoin alış-satışından elde edilen gelirlerin vergilendirilmesi de vergide adalet prensibi açısından oldukça önemlidir. Levent ÖZMEN, Hakan SÜTSATAN/Lebib Yalkın Yayımları
Kaynakça - Gelir Vergisi Kanunu - Katma Değer Vergisi Kanunu - Gider Vergileri Kanunu ---------o---------
|