Nazım hesaplar; hem aktif hem de pasif karakterlidir. Firmanın ana faaliyet konusunda artış veya azalış oluşturmayan işlemlerin izlediği hesaplardır. Tek düzen hesap planında 9 ile başlayan hesaplardır. Örneğin, İşletmenin döviz kasasında görünen Türk Lirasının ne kadar ve ne cinste dövize karşılık geldiği, İşletme ile ilgili kefaletler, teminatlar, emanetler, taahhütler ve vergi matrahının belirlenmesine yönelik işlemlerin nazım hesaplarla izlenir. Bu husus sadece bir kolaylık değil aynı zamanda muhasebe ilke ve kuralları gereğidir.

Nazım hesapların amaca uygun olarak kullanılması durumunda hem dönem içerisinde doğru bilgiye ulaşım kolaylaşacak, hem de dönem sonlarında değerleme ve denetim işlemlerinin yapılması anında hatalar engellenecek ve zamandan tasarruf edilebilecektir.

Nazım hesaplarının Bilançolarında aktif ve pasif toplamlarının altında ayrı bir bölüm halinde verilmesi hususu herkesin yararınadır.

Nazım Hesapların İşleyişi: Nazım hesaplar ile kayıt yapılırken bir nazım hesap borçlanırken mutlaka diğer nazım hesap alacaklı olur. Nazım hesaplar başka bir aktif veya pasif karakterli hesaplar ile kullanılmaz.

ÖRNEK:

……………………………03.02.2018……………………………

950 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR                      85.000,00

950.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 85.000,00

950.01.05 Çk Reeskont Giderleri 85.000,00

           951 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR KARŞILIĞI 270.000,00

            951.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Karşılığı 85.000,00

           951.01.05 Çek Reeskont Giderleri Karşılığı 85.000,00

…………………………………….04.02.2018………………………………………..

ÖRNEK:

 Ekol A.Ş, iştirakinden 100.000,00 lira kar payı tahsil etmiştir.

ÇÖZÜM

……………………..04.02.2018……………………………………..

102 BANKALAR                    100.000,00

102.01 İş Bankası 100.000,00

           640 İŞTİRAKTEN TEMETTÜ GELİRİ 100.000,00

……………………………………04.02..2018……………………………………………..

960 MATRAHTAN İNDİRİLECEK UNSURLAR 80.000,00

960,04 Kar Payı 80.000,00

           961 MATRAHTAN İNDİRİLECEK UNSURLAR KARŞILIĞI 80.000,00

           961.02 Kar Payı Karşılığı 80.000,00

……………………………..5.02.2018………………………..

 ÖRNEK:

 Ekol A.Ş aktifinde bulunan hazine bonosunun 6 aylık işlemiş faizi 800,00 liradır.

ÇÖZÜM

……………………………………………5.02.2018………………………………………

181 GELİR TAHAKKUKLARI 80.000,00

181.01 Faiz gelirleri Tahakkuku 80.000,00

                 642 FAİZ GELİRLERİ 80.000,00

                 642.01 Hazine Bonosu Faizi 80.000,00

………………………………5.02.2018…………………………………

960 MATRAHTAN İNDİRİLECEK UNSURLAR 80.000,00

960,02 Faiz Gelirleri 80.000,00

           961 MATRAHTAN İNDİRİLECEK UNSURLAR KARŞILIĞI 80.000,00

           961.02 Faiz Gelirleri Karşılığı 80.000,00

………………………07.02.2018……………………………………….

ÖRNEK: Ekol A.Ş İhaleye girmek için Garanti Bankasından 115.000,00TL tutarında teminat mektubu almış ve 1.000,00 lira komisyon ödemiştir.

ÇÖZÜM:

780.FİNANSMAN GİDERLER 115.000,00

         102 BANKALAR                                               115.000,00

…………………………………..07.02.2018……………………………….

960 MATRAHTAN İNDİRİLECEK UNSURLAR 100.000,00

960,01 İştirak Kazançları 100.000,00

           961 MATRAHTAN İNDİRİLECEK UNSURLAR KARŞILIĞI 100.000,00

           961.01 İştirak Kazançları Karşılığı 100.000,00

……………….10.02.2018……………………………..

ÖRNEK:

 Ekol A.Ş 1.800,00 lira maliyeti ve birikmiş amortismanı 1.080,00 lira olan dizüstü bilgisayar kaybolmuştur. Bütün araştırmalara rağmen bulunamamıştır. Ayrıca sorumlusu da saptanamamıştır.

ÇÖZÜM:

…………………………………….10.02.2018……………………………………..

257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 1.080,00

257.05 Birikmiş Demirbaş Amortismanı

689 DİĞER OLAĞADIŞI GİDER VE ZARARLAR 720,00

689.01 Sayım noksanı gideri 720,00

             255 DEMİRBAŞLAR                  1.800,00

………………………………10.02.2018……………………………

950 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR                      720,00

950.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 720,00

950.01.01 Sayım Noksanı Gideri 720,00

           951 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR KARŞILIĞI 720,00

            951.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Karşılığı 720,00

           951.01.01Sayım noksanı gideri Karşılığı 720,00

……………………………….12.02.2018……………………………..

ÖRNEK:

 Ekol A.Ş 1.800,00 lira maliyeti ve birikmiş amortismanı 1.080,00 lira olan dizüstü bilgisayar kaybolmuştur. Bütün araştırmalara rağmen bulunamamıştır. Ayrıca sorumlusu da saptanamamıştır.

ÇÖZÜM:

…………………………………….12.02.2018……………………………………..

257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 1.080,00

257.05 Birikmiş Demirbaş Amortismanı

689 DİĞER OLAĞADIŞI GİDER VE ZARARLAR 720,00

689.01 Sayım noksanı gideri 720,00

             255 DEMİRBAŞLAR                  1.800,00

………………………………12.02.2018……………………………

950 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR                      720,00

950.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 720,00

950.01.01 Sayım Noksanı Gideri 720,00

           951 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR KARŞILIĞI 720,00

            951.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Karşılığı 720,00

           951.01.01 Sayım noksanı gideri Karşılığı 720,00

………………………….26.02.2018…………………………….

 ÖRNEK:

 Ekol A.Ş çalışanlar için 270.000,00 lira kıdem tazminatı karşılığı ayırmıştır.

  ÇÖZÜM:

730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ 270.000,00

730.02 Kıdem Tazminatı

           472 KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI 270.000,00

……………………26.02.2018………………………..

950 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR                      270.000,00

950.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 270.000,00

950.01.04 Kıdem Tazminatı 270.000,00

           951 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR KARŞILIĞI 270.000,00

            951.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Karşılığı 270.000,00

           951.01.03 Kıdem Tazminatı Karşılığı 270.000,00

………………………………01.03.2018…………………………………….

ÖRNEK:

Ekol A.Ş dönem sonunda yaptığı muhasebe dışı envanter sonunda 150.000,00 liralık ticari malın noksan çıktığı saptanmıştır. Yapılan inceleme neticesinde. Bu noksanlığın 120.000,00 liralık kısmının yasal firelerden ileri geldiği sabit bulunmuştur.

621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ 120.000,00

689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR 30.000,00

              153 TİCARİ MALLAR                                               150.000,00

…………………………..01.03.2018…………………………………….

950 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR                       20.000,00

950.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 20.000,00

950.01.06 K.K.E. Fire 20.000,00

           951 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR KARŞILIĞI 20.000,00

            951.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Karşılığı 20.000,00

           951.01.06 K.K.E. Fire Karşılığı 20.000,00

………………………………… 02.03.2018  ………………………………………………

ÖRNEK: Ekol A.Ş. 2018/01 Sosyal Güvenlik Kurumuna 95,00 lira gecikme cezası ödemiştir.

ÇÖZÜM:

689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR: 95,00

689.02 Ödenen Cezalar: 95.00

                  100 KASA                                                         95,00

………………..02.03.2018………………

950 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR                       95,00

950.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 95,00

950.01.03 Kurum Cezaları                       95,00

           951 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR KARŞILIĞI          95,00

            951.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Karşılığı 95,00

           951.01.03 Kurum Cezası Karşılığı 95,00

…………………………….05.04.2018………………………………

ÖRNEK: Ekol A.Ş 2017 yılında 900,00 lira demirbaş yıpranma payı ayrılması gerekir iken unutulmuş ve ayrılmamıştır.

ÇÖZÜM:

770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ                       900,00

770.05 Amortisman Giderleri

            257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR

            257.05 Birikmiş Demirbaş Amortismanı 900,00

…………………………05.04.2018…………………………………………..

950 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR              900,00

950.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 900,00

950.01.05 Amortisman Giderleri               900,00

           951 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR KARŞILIĞI 900,00

            951.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Karşılığı 900,00

           951.01.05 Amortisman Giderleri Karşılığı 900,00

…………………………………….06.05.2018……………………………………………….

ÖRNEK:

Ekol A.Ş, satın almış olduğu binanın 350.000,00 liralık borcuna karşılık bir senet tanzim etmiş ve alacaklıya vermiştir. Bunun üzerine satıcı tapuya ipotek koymuş bulunmaktadır.

ÇÖZÜM:

920 İPOTEKLİ TAŞINMAZLAR 350.000,00

920.01 İpotekli Binalar:350.000,00

921.İPOTEKLİ TAŞINMAZLAR KARŞILIĞI 350.000,00

921.01 İpotekli Binalar Karşılığı 350.000,00

İpotek işlemi

…………………………….07.06.2018………………………..

ÖRNEK:

Ekol A.Ş Aktifinde bulunan vadeli çeke reeskont işlemi uygulamıştır. Reeskont tutarı 85.000,00 liradır.

ÇÖZÜM:

322 BORÇ SENETLERİ REESKONTU 85.000,00

           647 REESKONT FAİZ GELİRLERİ 85.000,00

……………………………….02.07.2018……………………………..

ÖRNEK:

 Ekol A.Ş 1.800,00 lira maliyeti ve birikmiş amortismanı 1.080,00 lira olan dizüstü bilgisayar kaybolmuştur. Bütün araştırmalara rağmen bulunamamıştır. Ayrıca sorumlusu da saptanamamıştır.

ÇÖZÜM:

…………………………………….02.07.2018……………………………………..

257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 1.080,00

257.05 Birikmiş Demirbaş Amortismanı

689 DİĞER OLAĞADIŞI GİDER VE ZARARLAR 720,00

689.01 Sayım noksanı gideri 720,00

             255 DEMİRBAŞLAR                  1.800,00

………………………………02.07.2018……………………………

950 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR                      720,00

950.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 720,00

950.01.01 Sayım Noksanı Gideri 720,00

           951 MATRAHA EKLENECEK UNSURLAR KARŞILIĞI 720,00

            951.01 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Karşılığı 720,00

           951.01.01Sayım noksanı gideri Karşılığı 720,00

………………………………..06.05.2018………………………….

900 TEMİNAT MEKTUBUNDAN BORÇLULAR 115.000,00

         901 TEMİNAT MEKTUBUNDAN ALACAKLILAR   115.000,00

…………………………………….06.05.2018……………………………………………….

ÖRNEK:

Ekol A.Ş, satın almış olduğu binanın 350.000,00 liralık borcuna karşılık bir senet tanzim etmiş ve alacaklıya vermiştir. Bunun üzerine satıcı tapuya ipotek koymuş bulunmaktadır.

ÇÖZÜM:

920 İPOTEKLİ TAŞINMAZLAR 350.000,00

920.01 İpotekli Binalar:350.000,00

921.İPOTEKLİ TAŞINMAZLAR KARŞILIĞI 350.000,00

921.01 İpotekli Binalar Karşılığı 350.000,00

İpotek işlemi

……………………………………08.06.2018………………………………..             

ÖRNEK:

Doğa A.Ş. satılmak için Ekol A.Ş ye 220.000,00 lira tutarında konsinye olarak emtia göndermiştir.

ÇÖZÜM:

……………………….08.06.2018…………………………………………….

941 EMANET ALINAN KIYMETLER 220.000,00

941.01 Alınan konsinye Emtialar 220.000,00

          940 EMANET KIYMET VERENLER 220.000,00

          940.01 Doğa A.Ş.

…………………………………… 15.06.2018………………………………..

Konsinyenin satılması neticesinde yapılacak nazım hesap işlemi

932 EMANET KIYMET VERENLER 220.000,00

        932.01 Doğa A.Ş.

931 EMANET ALINAN KIYMETLER 220.000,00

931.01 Alınan konsinye Emtialar 220.000,00

…………………………………………… 21.06.2018……………………………………………..

ÖRNEK:

Doğa A.Ş tarafından Ekol A.Ş ye 315.000,00 lira değerinde sabit kıymet rehin bırakarak, karşılığında firmadan180.000,00 liralık ticari mal almıştır.

ÇÖZÜM:

…………………………………….21.06.2018………………………………

136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR 177.000,00

136.01 Doğa A.Ş 177.000.00

           153 TİCARİ MALLAR 150.000,00

            391 SATIŞ HASILATI KDV 27.000,00

………………………………. 01.07.2018…………………………..

931 REHİN ALINAN KIYMETLER 315.000,00

931.01 Rehinli Sabit Kıymet 315.000,00

         930 REHİN KIYMET VERENLER 315.000,00

         930.01 Doğa A.Ş.

Rehin karşılığında ticari mal alan Doğa A.Ş.. borcunu ödediği zaman rehin kalkar ve Doğa A.Ş. rehin olarak verdiği sabit kıymetini geri alacaktır.

……………………………….02.07.2018……………………………..

YABANCI PARALI İŞLEMLERDE NAZIM HESAPLAR

İşletmeler çok çeşitli nedenlerle kasalarında ya da bankalarda açtırabilecekleri döviz tevdiat hesaplarında yabancı paralar bulundurabilirler. Özellikle yabancı para ile hareketleri yoğun olan kuruluşların, yabancı para biriminden varlıklarını takip etmeleri, her hareketi farklı kurdan kayıtlarına aldıkları için bazı güçlüklere neden olmaktadır. Bu güçlüklerin başında, dönem içerisinde yabancı para gereksinimi olduğunda ya da dönem sonlarında yapılacak değerleme sırasında eldeki efektif ya da dövizin miktarının sayım yapılmadan bilinememesi gelmektedir.

İşletme stoklarının sürekli döküm yöntemi ile kayıtlara alınmasının getirdiği yararları yabancı para işlemlerinde de sağlayabilmek için yabancı para hareketlerinin tekdüzen hesap planına uygun olarak yapılan kaydın dışında bir de nazım hesaplara yabancı para biriminden kaydedilmesi sorunların aşılabilmesini sağlayacaktır.

YABANCI PARALI İŞLEMLERDE DÖVİZ KURU

Yurt içindeki müşterileriniz adına düzenleyeceğiniz faturalarınızın, Türk para birimi ile düzenlenmesi esas olup, Türk parası karşılığı gösterilmek şartıyla yabancı para birimine göre de düzenlenmesi mümkün bulunmaktadır. Ancak, yurt dışındaki müşteriler adına düzenlenen belgelerde Türk parası karşılığı gösterilme şartı bulunmamaktadır.

Bu durumda, yurt içi firmalara yapılan satışlara ilişkin olarak yabancı para birimi kullanarak düzenlediğiniz faturalarda yer vermek üzere, fatura muhteviyatı döviz cinsinden tutarın Türk Lirası karşılığının belirlenmesinde;

Alıcı ile aranızda yapılan sözleşmede döviz kurunun taraflarca belirlenmiş olması halinde, sözleşmede belirlenen döviz kurunun dikkate alınması gerekmektedir.

Alıcı ile aranızda yapılan sözleşmede döviz kurunun taraflarca belirlenmemiş olması halinde ise, faturanın düzenlendiği tarihte Resmi Gazete’ de yayımlanan T.C. Merkez Bankası döviz alış kurunun dikkate alınması gerekmektedir.

T.C. Merkez Bankası tarafından döviz kurunun belirlenmediği, dolayısıyla Resmi Gazete’ de döviz kurlarının yayımlanmadığı (resmi tatiller, hafta sonları ve yarım gün çalışılan) günlerde;

Düzenlenen faturalarda, söz konusu günlerden önceki ilk iş gününde Resmi Gazete ’de yayımlanan T.C. Merkez Bankası döviz alış kurunun fatura muhteviyatı döviz cinsinden tutarın Türk Lirası karşılığının belirlenmesinde dikkate alınması icap etmektedir.

Mal ithalatında;

Mal bedeli ile Gümrük Vergisi ve KDV'nin hesaplanmasında 4458 sayılı Gümrük Kanununun 30. maddesinde belirtilen T.C. Merkez Bankası döviz satış kuru geçerli olacağından, mal bedeli ve söz konusu vergilerin T.C. Merkez Bankası döviz satış kuru üzerinden Türk Lirasına çevrilerek defter kayıtlarına geçirilmesi, gerekmektedir

 DÖVİZ SATIN ALINMASI VE PERSONEL AVANSI OLARAK VERİLMESİ

ÖRNEK:

EKOL A.Ş. Yurt dışına çıkacak olan personeline avans vermek için, Döviz büfesinden 2.000,00 USD satın almıştır.

13.07.2018 günü USD ALIŞ 4,8420 TL, USD SATIŞ 4,8507 TL

___________________13.07.2018____ ________________________

100. KASA                                       9.701,40

100.02 Yabancı paralar kasası 9.701,40

100.02.01$ kasası 9.701,40

                    100. KASA                                  9.701,40

                    100.01 Nakit kasası 9.701,40

980 YABANCI PARA MEVCUDU             2.000,00

980.01$ Mevcudu 2.000,00

          981 YABANCI PARA VAZİYETİ                  2.000,00

          981.01$ Vaziyeti 2.000,00

2.000,00USD*4,8507 TL =9.701,40 TL

Burada hesaplar, sırası ile kıymet itibariyle ve Miktar olarak tutulmaktadır.

______________13.07.2018______________________

196 - PERSONEL AVANSLARI 9.701,40

196.02 Yurt dışı Avansları9.701,40

196.02.07 Ahmet Yıldız 9.701,40

               100. KASA                                               9.701,40

              100.02 Yabancı paralar kasası 9.701,40

              100.02.01$ kasası 9.701,40

 981 YABANCI PARA VAZİYETİ                  2.000,00

 981.01$ Vaziyeti 2.000,00

              980 YABANCI PARA MEVCUDU             2.000,00

              980.01$ Mevcudu 2.000,00

Personele verilen avans işlemi

Burada görüldüğü gibi.980 ve 981 Nazım hesaplar kullanılmıştır.

…………………………………………………………………………………………………………………….

DÖVİZ İLE MAL SATIŞ

16.07.2018 TARİHİNDE USD $ ALIŞ 4,8357 SATIŞ 4,8444

SATIŞ KURU ÜZERİNDEN 5.000,00 $ TUTARINDA MAL SATILMIŞTIR

………………………………………16.07.2018…………………

100. KASA                                      24.222,00

100.02 Yabancı paralar kasası 24.222,00

100.02.01$ kasası 24.222,00

                    600. KASA                                           20.527,12

                    600.18 %18 KDV20.527,12

                    391.44                                                   3.694,88

621 SATILAN TİCARİ MAL MALİYETİ 17.790,12

                   153 TİCARİ MALLAR                            17.790,12

                   153.01 Dış Giyim

980 YABANCI PARA MEVCUDU             5.000,00

980.01$ Mevcudu 5.000,00

                   981 YABANCI PARA VAZİYETİ                  5.000,00

                  981.01$ Vaziyeti 5.000,00

5.000,00USD*4,8444 TL = 24.222.00 TL

Satış kuru üzerinden turistlere mal satış işlemi

Burada görüldüğü gibi.980 ve 981 Nazım hesaplar kullanılmıştır.

………………………………………./………………………………………………………..

DÖVİZ TEVDİAT HESABINA USD DOLARI YATIRILMASAI

……………………………25.07.2018…………………………………………………………………

102 BANKALAR                                         14.562,00

102.03 DÖVİZ TEVDİAT HESABI14.562,00

102.03.01 ABD Doları

102.03.01.04 İş Bankası Şişli Şubesi14.562,00

3000$*4,8540=14.562,00

          100. KASA                                                             14.533,20

          100.02 Yabancı paralar kasası 14.533,20

          100.02.01 $ kasası 3000$*4,8444=14.533,20

          646. KAMBİYO KÂRLARI                                            28,80

          646.01 $ kârı 28,80

981. YABANCI PARA VAZİYETİ                                3.000,00

981.01 $ : 3000,00

           980. YABANCI PARA MEVCUDU                              3000,00

           980.01$: 3000,00

Burada şirketimizde bulunan 5.000,00 usd dolarının 3000,00 kısmını bankaya yatırdık ve neticede elimizde 2000,00 usd doları kaldı. Böylece bu dolar satışından 28,80 lira kar etmiş olduk. Ayrıca 980 VE 981 hesap numaralı nazım hesapları kullanmış oluk.

DÖNEM SONU DEĞERLEME

Dönem sonu envanterinde mevcut dövizlerin Maliye Bakanlığınca ilân edilen kurlar ile değerlenmesi sonucu ortaya çıkan lehte ve aleyhte farklar bir taraftan duruma göre Yabancı paralar kasasının borcuna veya alacağına, öte yandan da yine duruma göre kambiyo kârları veya kambiyo zararları hesaplarına kaydedilecektir. YMM/BD HASAN SANCAK  https://www.linkedin.com/pulse/nazim-hesaplar-ve-uygulama-hasan-sancak/

KAYNAKÇA:

Vergi Usul Kanunu ve Tebliğleri

Gelir Vergisi Kanunu ve Tebliğler