Hukuk sisteminde mücbir sebep, önüne geçilmesi elde olmayan, istencin dışında oluşan durum olarak ifade ediliyor. Söz konusu durumların varlığı halinde yerine getirilmesi gereken yükümlülükler ertelenebiliyor ve/veya süreler durabiliyor.
Vergi uygulamalarında mücbir sebeplerin neler olduğu yasal bir düzenleme ile Vergi Usul Kanunu’nda belirlenmiş. Sosyal güvenlik uygulamalarında ise mücbir sebeplere ilişkin 5510 sayılı Kanun’un yanı sıra ikincil mevzuatta, özellikle Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nde, “zorunluluk hali” adı altında düzenlemelere yer verilmiş.
Mücbir Sebep Halleri Neler?
5510 sayılı Kanun’un 91. maddesinde mücbir sebep durumlarında prim borçlarının ödenmesi ve belgelerin verilmesi düzenlenmiş. Söz konusu maddeye göre mücbir sebep halleri şunlar:
- Yangın, su baskını, sel, kuraklık, yer kayması, deprem gibi afetler
- Ağır hastalık,
- Ağır kaza,
- Tutukluluk
- Sabotaj
- Ve bunlara benzer nedenler
Yasal düzenlemede mücbir sebep halleri sayıldıktan sonra “gibi nedenler” denilmek suretiyle bu kapsamın SGK tarafından genişletilebileceği kabul edilmiş.
Prim Borçlarına Bir Yıl Erteleme
Yukarıda saydığımız mücbir sebep hallerinde vaka veya afet tarihinden önce ödeme süresi dolmuş borçlar ile vaka veya afetin meydana geldiği tarihi takip eden üçüncü ayın sonuna kadar tahakkuk edecek borçlar, vaka veya afetin meydana geldiği tarihten itibaren bir yıla kadar SGK tarafından ertelenebiliyor. Ancak bunun bazı şartları var:
- Mücbir sebep nedeniyle ticari veya ekonomik kayba uğranılmış olmalı ve bu durum belgelenmeli,
- Vakanın veya afetin meydana geldiği tarihten itibaren üç ay içinde talepte bulunulmalı,
- Prim ödeme aczine düşüldüğü, yapılacak inceleme sonucu anlaşılmalı.
Belgeler İçin Üç Ay Süre
Yukarıda belirttiğimiz mücbir sebep durumlarında, SGK’ya verilmesi gereken her türlü bilgi ve belge ile yapılması gereken başvuruların vakanın, afetin veya mücbir sebebin meydana geldiği tarihi takip eden üç ay içinde verilmesi veya yapılması hâlinde, süresinde verilmiş veya yapılmış sayılıyor. Dolayısıyla bu durumlarda bilgi ve belgelerin verilmesinde üç aylık bir erteleme söz konusu olabiliyor.
SGK Bilgi İşlem Sistemi Arızalanırsa!..
Kanunda belirtilen mücbir sebep hallerinin yanı sıra Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nde SGK bilgi işlem sisteminden kaynaklanan zorunluluk hallerinden bahsedilmiş.
Buna göre, belge veya bilgileri e-sigorta ortamında göndermekle zorunlu tutulan kişiler, SGK’nın bilgi işlem sistemlerinin hizmet dışı kalması sonucu belge ve bilgiyi, öngörülen sürenin son gününde gönderememesi ve muhteviyatı primleri de yasal süresi içinde ödeyememesi hâlinde, sorunların ortadan kalktığı tarihi takip eden beşinci işgününün sonuna kadar belge veya bilgiyi gönderir ve muhteviyatı primleri de aynı sürede öder ise bu yükümlülükleri öngörülen sürede yerine getirmiş kabul ediliyor.
İşverenin Sisteminde Sıkıntı Olursa
SGK’ nın merkezi bilgisayar sisteminde bir arıza olmamasına rağmen, işverenin işyeri dosyasının veya sigortalının ikametgâhının bulunduğu bölge, il, ilçe veya mahalde:
a) Kurumun hizmet satın aldığı internet servis sağlayıcılarında meydana gelen arızalar,
b) Elektrik ve iletişim alt yapısında meydana gelen arızalar,
c)Yangın, yıldırım, infilak ve benzeri olaylar sonucu meydana gelen ve işlem yapmayı engelleyici durumlar,
ç) Sel veya su baskını, fırtına, yer kayması, deprem gibi tabi afetler ile grev, lokavt, sabotaj, terör saldırıları, nedeniyle sıkıntı olursa yine yükümlülüklerin ertelenmesi söz konusu.
Bu durumların Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğünce tespit edilmesi ve bu hususunda SGK Başkanlık Makamınca uygun görülmesi halinde yükümlülükler sorunların ortadan kalktığı tarihi takip eden beşinci işgününün sonuna kadar yerine getirilirse Kanunda öngörülen sürede yerine getirilmiş sayılıyor. Mehmet Bulut