1. Giriş

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile getirilen aylık bağlama sistemi 2008 yılı Ekim ayı başı itibariyle yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. 2000-2008/Eylül ayları arasında ise 4447 sayılı Kanun ile getirilen aylık bağlama sistemi uygulanmış, bunun da öncesinde gösterge/katsayı sistemi tatbik edilmişti. Her değişiklik yasası kendinden sonraki süreçte geçerli olmuş, öncesine etkisi söz konusu olmamıştır. Bu da aylık bağlama sisteminin birden fazla alt sistemden oluşmasını ve doğal olarak da karmaşıklaşması sonucunu vermiştir. Başlıkta emekli aylığı desek de kastımız SSK (5510/4-a) statüsünde emekli olanlara bağlanacak yaşlılık aylığı olacaktır.

2. SSK Emekli Aylığı Hesabı

Bugün emekliliği gündemde olan sigortalıların 2008 Ekim ayı sonrası hizmetleri olduğu gibi 2000 yılı öncesi ve 2000-2008 Eylül ayı sonu itibariyle de hizmetleri bulunmaktadır. Bu nedenle emekli aylıkları bağlanırken üç ayrı sisteme göre de aylık hesabı yapılması ve kanuni yöntemince de birleştirilmesi gerekmektedir.

Yani sigortalılığı 2008/Ekim (hariç) öncesi başlayıp, 2008/Ekim (dâhil) sonra tahsis talebinde bulunanların aylıkları eski ve yeni sistemin birleşiminden oluşan karma sisteme göre bağlanması gerekmektedir.

Bu yazımızda da üç aylık bağlama sistemini bir örnek üzerinde ele alarak anlatmaya çalışacağız.

Örneğimiz 01.01.1990'dan itibaren özel sektörde SSK sigortalısı olarak çalışmaya başlayıp, 2000-2008 Eylül ayları arasında 1800 gün, 2008 Ekim ayından itibaren de 2100 gün, toplamda 7500 gün çalışmış olan 01.05.1966 doğumlu bir erkek sigortalı olsun. Sigortalının gün ve kazanç detaylarına örnek içinde yer vereceğiz.

2.1. 2000 Yılı Öncesi Sistem (A1 Aylığı)

Bu dönem aylık hesabı gösterge/katsayı sistemine dayanmaktadır. Sigortalının 2000 yılından önce çalıştığı sektör (kamu/özel) için geçerli olan ve ortalama yıllık kazanç hesabına giren takvim yılı sayısı esas alınmak suretiyle hazırlanan gösterge ve üst gösterge tespit tablolarında ortalama yıllık kazanca eşit sayının, tabloda eşit sayı yoksa en yakın sayının karşılığı olarak alınması gerekmektedir.

Ancak, 506 sayılı Kanunun 4447 sayılı Kanunla değiştirilmeden önceki 55 ve 61'inci maddelerinde, yaşlılık ve malüllük aylıklarının hesabına esas alınacak göstergenin sigortalının işten ayrıldığı tarihten önceki son 5 takvim yılının prim hesabına esas tutulan kazanç tutarlarına göre bulunacak ortalama yıllık kazanç esas alınarak tespit edileceği öngörülmüş, söz konusu maddelerdeki 5 takvim yılı ibaresi 10/03/1993 tarihli 3869 sayılı Kanunla getirilen ek 34'üncü madde ile üst gösterge tablosundan aylık bağlanacaklar için 1994 yılında 6, 1995 yılında 7, 1996 yılında 8, 1997 yılında 9 ve 1998 yılından itibaren de son 10 takvim yılı olarak değiştirilmişti. Dolayısıyla, 4447 sayılı Kanunla 01/01/2000 öncesi hizmetler için bu konuda bir değişiklik getirilmediğinden, sigortalıların ortalama yıllık kazançlarının tesbitinde işten ayrıldıkları yıldan geriye doğru son 5/10 takvim yılı prime esas kazançlarının esas alınması gerekmektedir.

Örneğin 2000 yılı öncesinde;

Yıllar     Kazançlar

1990       22.080.060

1991       31.564.980

1992       46.842.660

1993       64.937.430

1994       85.386.000

1995       109.891.080

1996       278.246.500

1997       630.953.100

1998       1.150.143.840

1999       1.993.941.000

Toplam     4.413.986.650

Ortalama Kazanç       441.398.665

Üstte tablodan da görüleceği üzere, sigortalının 1990-1999 yılları kazançları belli olup, bu kazançların (gün sayıları dikkate alınmadan) toplamının, 10'a bölünmesi ile ortalama yıllık kazanç 441.398.665 TL bulunmuştur.

Bu rakamı, Özel sektör Çalışanları için hazırlanmış Üst Gösterge Tesbit Tablosundan aradığımızda 1 derecenin 10 kademesinde en yakın rakamı bulabiliriz.

Öyleyse bu özel sektör işçisinin aylığı üst göstergenin 1/10'dan ve buna karşılık gelen 15175 göstergeden bağlanacaktır.

2.1.1. Aylık Bağlama Oranının Tespiti:

Sigortalının toplam gün sayısı üzerinden eski sisteme göre aylık bağlama oranı belirlenmesi gerekecektir.

Üst Gösterge Tespit Tablosundan aylık bağlanacakları için hazırlanan üst gösterge tablosu aylık bağlama oranlarına bakıldığında 1. derecenin 10. kademesinin ilk 5000 gün için aylık bağlama oranı yüzde 50'dir.

Eski sisteme göre, ayrıca 5000 günden sonraki her 240 gün için bu aylık bağlama oranına yüzde 1 ilave edilecektir.

7500-5000=2500 gün ve 2500/240=10,42 olup, bunun sadece 10 puanı yüzde 50 rakamına ilave edilecek ve toplamda yüzde 60 aylık bağlama oranı bulunacaktır.

Yaşlılık aylıkları için: Gösterge Tablosu'ndan hak kazanılan yaşlılık aylıklarının oranı yüzde 60'tır. Üst Gösterge Tablosu'nun her kademesi için ayrı bir oran belirlenmiş olup, 10'uncu derecenin 1'inci kademesinin karşılığı oran % 59.9, 1'inci derecenin 10'uncu kademesinin karşılığı oran ise % 50'dir. Ara göstergelerin oranları ise en düşük göstergenin karşılığı olan % 59.9 oranı, izleyen her gösterge için binde bir azaltılarak belirlenmiştir.

Belirlenen oranların;

Sigortalı kadın ise 50, erkek ise 55 yaşından sonra doldurulan her tam yaş için ve 5000 günden fazla ödenen her 240 günlük prim için (1) er puan arttırılacak, 5000 günden eksik her 240 günlük prim için (1) er puan eksiltilmesi,

Özel koşullara göre Gösterge Tablosundan bağlanan aylığın oranı % 60'ın altında olmaması, Özel koşullara göre aylığa hak kazananlar için indirim uygulanmaması gerekmektedir.

ABO'nun hiçbir şekilde % 85'i geçmemesi de icap etmektedir.

Malullük aylıkları için: Gösterge Tablosu'ndan hak kazanılan malullük aylıklarının oranı % 70'tir. Ancak, sigortalı bir başkasının bakımına muhtaç durumda ise, bu oranın % 80'e çıkartılması, Üst Gösterge Tablosundan bağlanan aylıkların oranı üst göstergenin karşılığı olan derece ve kademeye isabet eden oran olması (% 50 ile % 59.9 arasında), sigortalı bakıma muhtaç olsa bile, bu şekilde tespit olunan oran değiştirilmemesi gerekmektedir.

Ölüm aylıkları için: Gösterge Tablosundan bağlanan ölüm aylığının oranı % 60'tır. Üst Gösterge Tablosu'ndan bağlanan aylıkların oranı ise her derecenin her kademesi için ayrı ayrı belirlenmiş olup, % 50 ile % 59,9 arasında değişmektedir. Bu oranlar, sigortalılık süresindeki prim ödeme gün sayısı ve ölüm tarihindeki yaşı dikkate alınarak, sigortalının kadın ise 50, erkek ise 55 yaşından sonra doldurduğu her tam yaş için ve 5000 günden fazla her 240 gün için (1) er puan artırılması, 5000 günden eksik her 240 gün için indirim uygulanmaması gerekmektedir. Gösterge Tablosundan bağlanan ölüm aylığının oranı % 70, Üst Gösterge Tablosundan bağlanan aylığın oranı ise % 50'den az olmaması, her iki gösterge tablosundan bağlanan aylıkların oranı, hiçbir şekilde % 85'i geçmemesi de şart bulunmaktadır.

2.1.2. Katsayı:

4447 sayılı Kanuna göre eski sisteme göre aylık hesaplamasında Aralık 1999 ayında geçerli olan 12.000 memur maaş katsayısının esas alınması gerekmektedir.

2.1.3. Aralık 1999 Eski Tam Aylığının Hesabı:

Eski Tam Aylık (ETA) = Katsayı (12.000) x Gösterge (15.175) x Aylık Bağ. Or. (% 60) = 109.260.000 TL

Bu aylık, sigortalının Aralık 1999 aylığı olmaktadır. Bahse konu aylığın 506 sayılı Kanunun mülga 96'ncı maddesi gereği (9475 x12000x%70) 79.590.000 TL'den düşük olması halinde 79.590.000 TL'den az olmaması gerekmektedir. Eğer bu rakamdan az ise Eski Tam Aylığın bu rakama iblağ edilmesi gerekmektedir ki örneğimizde görüleceği üzere hesapladığımız aylık bu rakamdan fazladır.

2.1.4. Eski Kısmi Aylığın Hesabı:

Hesaplarımıza göre;

Eski Tam Aylığımız 109.260.000 TL'dir.

Sigortalımızın toplam prim ödeme süresi 7.500 gün ve bu gün sayısının 3600 günü 2000 yılı öncesinde olduğu için bu orana (3600/7500) göre bulunacak aylık Eski Kısmi Aylık olacaktır. Ki örneğimizde bu rakam 109.260.000 x 3600/7500 = 52.444.800 TL' dir.

2.1.5. Eski Tam ve Kısmi Aylıkların Ocak 2008'e Güncellenmesi:

Aralık 1999'a göre hesaplanan EKA'nın önce Aralık 1999-2006 arası TÜFE'sinden kaynaklanan 8,4519946499 ile çarpılarak, 2008 yılına güncellenmesi, bu arada 2005 yılından itibaren altı sıfırın atılması kuralının uygulanması gerekir. Bahse konu durumda bu (A1) kısmi aylık rakamı da 443,26 TL olur. Eski tam aylığın (ETA'nın) 2008 yılı Ocak ayına güncellenmesinde ise 5,33084633754782 kullanılacaktır.

2.2. 2000-2008 Eylül Arası Aylık Hesabı (A2 Aylığı)

4447 sayılı "2000-2008 Eylül ayı sonu" itibariyle uygulanacak aylık hesaplama sistemi, ilk defa 2000 yılı başından sonra sigortalı bir işte çalışmaya başlayıp emekli olanlara uygulanmaktadır.

Bu dönem aylık hesabında ortalama yıllık kazanç ve aylık bağlama oranı esas olup güncelleme katsayıları ile 2008 yılına taşınması esasına dayanmaktadır.

2.2.1. A2 Ortalama Yıllık Kazanç (OYK):

2000 (dâhil) yılından 2008 yılına kadar geçen her takvim yılına (2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005 ve 2006) ait prime esas kazanç, kazancın ait olduğu takvim yılından itibaren 2008 yılına kadar geçen her takvim yılı için önce Aralık ayına göre açıklanan TÜFE'deki artış oranı daha sonra GH kadar arttırılarak güncellenecektir. 2007 ve 2008/Ocak-Eylül (dahil) kazançlar, kendinden sonra geçen yıl olmaması ve güncel olması nedeniyle güncellenmeden olduğu gibi alınacaktır. Güncellenen kazançlar toplamının, 2000 yılı (dahil) ile 2008/Eylül (dahil) arasındaki prim ödeme gün sayısına bölümünün 360 katı ortalama yıllık kazancı vermektedir.

2.2.2. A2 Aylık Bağlama Oranı (ABO):

Yaşlılık aylıkları için: Toplam prim ödeme gün sayısının ilk 3600 günün her 360 günü için % 3,5, sonraki 5400 günün her 360 günü için % 2, daha sonraki her 360 gün için % 1,5 oranlarının toplamından oluşmaktadır. Özel koşullara göre hak kazanılan yaşlılık aylıklarında bu oran % 60'ın altında olamaz.

Malullük aylıkları için: % 60 olarak esas alınacak, ancak başka birinin sürekli bakımına muhtaç sigortalılar için % 70 oranı uygulanması gerekmektedir.

Ölüm aylıkları için: % 60 olarak esas alınır. Ancak, bu oran sigortalının ölüm tarihindeki toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden; 8100 ile 9000 gün arasında prim ödenen her 360 gün için % 2, 9000 günden sonra ödenen her 360 gün için de % 1,5 artırılarak belirlenmesi gerekmektedir. Örneğimizde 7500 gün sayısına sahip sigortalının aylık bağlama oranı % 55 olmaktadır.

Yine örneğimizdeki sigortalının 2000-2008 yılı arası primleri aşağıdaki gibi olsun.

2.2.3. A2 Aylığın Hesabı:

Tam aylık: (OYK x ABO) /12 formülü uygulanarak hesaplanacaktır. Hesaplanan bu aylık, tahsis talep veya ölüm yılının prime esas günlük kazanç alt sınırının aylık tutarının % 35'inden az olamaz. Örneğimizde A2 aylığı (13231,90 x % 55 /12) 606,46 TL olmaktadır.

Kısmi aylık: 2008/Ocak ayına ait kısmi aylık; tam aylık x (2000-2008/Eylül (dâhil) arasındaki prim ödeme gün sayısı / toplam prim ödeme gün sayısı) formülüne göre hesaplanması gerekmektedir. Örneğimizde kısmi aylık da bu durumda 145,55 TL olmaktadır.

2.3. A Aylığının Hesabı

2008 yılı itibariyle birleştirilen A aylığı da (A1+A2) 588,81 TL olmaktadır.

Bu rakamın aylığın bağlanacağı 2018 yılına taşınması gerekmektedir. 2008-2017 yılları arasındaki TÜFE rakamlarıyla ülke büyüme hızının yüzde 30'undan oluşan güncelleme rakamları ile güncellenince de bu aylık 1.483,68 TL olmaktadır.

2.4. 2008 Ekim ve sonrası Dönem Aylığı (B Aylığı)

Bu dönem aylığın hesabına esas parametreler Ortalama aylık kazanç (OAK) (2008/Ekim (dâhil) ve sonraki her yıla ait prime esas kazancın, ait olduğu yıldan itibaren aylık talep veya ölüm tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşecek güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, 2008/Ekim (dâhil) daha sonraki prim ödeme gün sayısına bölünmek suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın 30 katı) ile Aylık Bağlama Oranından oluşmaktadır. Aylık bağlama oranı (ABO) da yaşlılık aylıkları için, sigortalının malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için % 2 olup, bu hesaplamada 360 günden eksik sürelerin orantılı olarak dikkate alınması icap etmektedir.

01.10.2008 tarihi itibariyle 3600 prim gün sayısını doldurmamış olan sigortalıların yaşlılık aylığı bağlama oranının hesabında, sigortalının Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen ve Kanunun yürürlük tarihinden önceki prim gün sayısını 3600 güne tamamlayan hizmet sürelerinin her 360 günü için % 3 oranının esas alınması gerekmektedir. Ancak, bu hesaplama şekli 30/4/2008 (dâhil) öncesi sigortalılara münhasırdır.

Örneğimizde 7500 gün için ABO yüzde 41,67 olacaktır.

Malullük ve ölüm aylıkları için: 4/1-(a) sigortalıları açısından yüzde 40 dır (7200 günden az prim ödeme gün sayısı olanlar için). 7200 günden fazla her tam yıl için bu oran % 2 puan artırılacaktır.

Malul sigortalı başka birinin sürekli bakımına muhtaç ise tespit edilen aylık bağlama oranı 10 puan artırılacaktır. Ancak aylık bağlama oranı % 90'ı geçmeyecektir.

2.4.1. B Kısmi Aylığının Hesabı:

Kısmi aylığa esas aylık: (OAK x ABO) formülüne göre hesaplanır. Bu aylık, sigortalının 2008/Ekim (dâhil) sonrası çalışma süreleri için prime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, talep veya ölüm yılına ait Ocak ayı itibariyle belirlenen ortalama aylık kazancının % 35'inden, sigortalının talep veya ölüm tarihinde bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu varsa % 40'ından hesaplanan alt sınır aylığından az olamayacaktır.

Kısmi aylık (tahsis talep veya ölüm yılı Ocak ayına ait):

Tam aylık x (2008/Ekim (dâhil) sonraki prim ödeme gün sayısı / toplam prim ödeme gün sayısı) olarak hesaplanmalıdır.

Bu durumda B aylığı 2413,16 x %41,67 = 1005,56 TL olacaktır.

Kısmi B aylığı ise 2100/7500 x 1005,56 = 281,56 TL

Toplam yaşlılık aylığı işte A aylığı ile B aylığının birleşimine 2018 yılı Ocak ayı zammının eklenmesinden müteşekkil olacaktır.

Dolayısıyla bu sigortalının 2018 yılı Mayıs ayı itibariyle hesaplanacak yaşlılık aylığı (1483,68 + 281,56) x 1,0569 = 1.865,68 TL olacak yüzde 4 ek ödeme ile birlikte 1.940,30 TL aylığı almaya başlayacaktır.

3. Sonuç

SSK emekli aylığı hesabı gösterge/katsayı esasına dayalı 2000 yılı öncesi sistem, yıllık prime esas kazanç matrahlarının 2008 yılına kadar (son iki yıl hariç) TÜFE ve ülke büyüme hızı rakamları ile güncellenmesi esasına dayalı 2000-2008 Eylül arası sistem ve aylığın bağlandığı yıla kadar (son iki yıl hariç) TÜFE oranı ve ülke büyüme hızının yüzde 30'u ile güncellenmesi esasına dayalı sistem olmak üzere üç sisteme göre hesaplanıp bu dönemlerde geçen gün sayısı oranında kısmi olarak birleştirmeyi öngören bir hesaplamayı içermektedir. Güncelleme açısından sigortalı için en dezavantajlı dönem olan 2008 Ekim sonrası sistem aylık bağlama oranı (ABO) hesabı bakımından da sigortalı açısından giderek daha düşük oranı işaret etmesiyle dikkat çekmektedir. Şevket TEZEL MDERGI/8756A.042 (Mayıs 2018 Sayı 173) Lebib Yalkın Yayımları

Kaynakça,

- 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

- 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu

- 2011/58 sayılı SGK Genelgesi