I- GİRİŞ

5510 sayılı Kanun’un(1) 80. maddesine göre, idare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince, hak edilen ücretler, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarlar niteliğinde olmak üzere, sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin brüt toplamı esas alınır. 80. maddenin birinci fıkrasının (d) bendinde ise ücretlerin hak edildikleri aya diğer ödemelerin ödendikleri aya mal edileceğinden, ayrıca yargı mercileri tarafından mahkeme kararına istinaden sonradan ödenen ücret dışı ödemelerin prime esas kazancın dahil olduğu son aya dahil edileceği hükmüne yer verilmektedir. Makalemizde fazla mesai ücretinin Kanunda geçen ücret kavramının içerisinde yer alıp almadığı değerlendirilerek, mahkeme kararı sonucu ödenmesine hükmedilen fazla mesai ücretinin prime esas kazanca dahil edilmesindeki ayrım açıklanacaktır.

II- SOSYAL GÜVENLİK MEVZUATINA GÖRE PRİME ESAS KAZANCIN VE FAZLA MESAİ ÜCRETİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

A- 5510 SAYILI KANUN’A GÖRE PRİME ESAS KAZANÇ

5510 sayılı Kanun’un 80. maddesine göre, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançları aşağıdaki şekilde belirlenir.

1. a) Prime esas kazançların hesabında;

1) Hak edilen ücretlerin,

2) Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,

3) İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (1) ve (2) numaralı alt bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin brüt toplamı esas alınır.

Aynı maddenin birinci fıkrasının (d) bendine göre ise, ücretler hak edildikleri aya mal edilmek suretiyle prime tabi tutulur. Diğer ödemeler ise öncelikle ödendiği ayın kazancına dahil edilir ve ücret dışındaki bu ödemelerin yapıldığı ayda üst sınırın aşılması nedeniyle prime tabi tutulamayan kısmı, ödemenin yapıldığı ayı takip eden aydan başlanarak iki ayı geçmemek üzere üst sınırın altında kalan sonraki ayların prime esas kazançlarına ilâve edilir. Toplu iş sözleşmelerine tabi işyerleri işverenlerince veya kamu idareleri veya yargı mercilerince verilen kararlara istinaden, sonradan ödenen ücret dışındaki ödemelerin hizmet akdinin mevcut olmadığı veya askıda olduğu bir tarihte ödenmesi durumunda, 82. madde hükmü de nazara alınmak suretiyle prime esas kazancın tabi olduğu en son ayın kazancına dahil edilir. Bu durumlarda sigorta primlerinin, yukarıda belirtilen mercilerin kararlarının kesinleşme tarihini izleyen ayın sonuna kadar ödenmesi halinde, gecikme cezası ve gecikme zammı alınmaz ve 102. madde hükümleri uygulanmaz.

B- FAZLA MESAİ ÜCRETİNİN PRİME ESAS KAZANCA DAHİL EDİLMESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

5510 sayılı Kanun’un 3. maddesinin 12 numaralı bendinde ücret, 4. maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bendi kapsamında sigortalı sayılanlara saatlik, günlük, haftalık, aylık veya yıllık olarak para ile ödenen ve süreklilik niteliği taşıyan brüt tutar olarak tanımlanmıştır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun(2) 32. maddesinde ise, genel anlamda bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutar olarak tanımlanmıştır.

Fazla mesai ücretinin ücret dışı ödeme olup olmadığı veya ücret tanımı altında mı değerlendirilmesi gerektiği bu ödemlerin prime esas kazanca dahil edilmesinde etkili olacaktır.Yürürlükten kaldırılan, 5510 Sayılı Kanun’un 4. maddesinin Birinci Fıkrasının (a) ve (b) Bentleri Kapsamındaki Sigortalılar İle Sadece Genel Sağlık Sigortasına Tabi Sigortalıların Prime Esas Tutulacak Kazançlarına Dair Tebliğ’de, kazançlar ücret ve ücret dışı ödemeler birlikte değerlendirilerek ayrım yapılmaksızın ortak başlık altında açıklanarak, ayrım hizmet akdinin devam edip etmemesine göre yapılmıştır.

Bahsetmiş olduğumuz tebliği yürürlükten kaldıran İşveren Uygulama Tebliği’nde, konuya açıklık getiren başlık kaldırılmış, ücret dışı ödemelere prim, ikramiye gibi her türlü ödemelerin bu kapsamda değerlendirileceği ifade edilerek, fazla mesai ücretinin bir bakıma ücret kapsamında değerlendirmiştir. Arıca Tebliğ’de, “Yargı mercilerince verilen kararlara istinaden, hizmet akdinin mevcut olmadığı veya askıda olduğu bir tarihte ödenen ücret dışındaki ödemelere ilişkin ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin (ücret dışındaki bu ödemeler hizmet akdinin devam ettiği en son ayın kazancına dahil edilecektir.) yukarıda belirtilen mercilerin kararlarının kesinleşme tarihlerini takip eden ay/dönemin, işyerinin özel nitelikte olması halinde 23’üne kadar, Kuruma, e-Sigorta kanalıyla gönderilmesi veya kağıt ortamında verilmesi halinde yasal süresi içinde verilmiş kabul edilecek ve Kanun’un 102. maddesinde belirtilen idari para cezası uygulanmayacaktır.” hükmüne yer verilerek, Kanun’un madde hükmüne paralel bir hükme yer verilmiştir.

Yargı mercilerince verilen kararlara istinaden, sonradan ödenen fazla mesai ücretinin ücreti dışı olarak değerlendirilmesi halinde hizmet akdi de sona ermesi halinde en son ayın kazancına dahil edilmesi gerekmekte, fakat Kurum ve teamüllerde fazla mesai ücreti ücretler başlığı altında yer aldığından, Kurum bu ödemeleri hak edilen aya mal ederek tahakkukunu bu yönde yapmaktadır. Bu da işverenlere geçmişe dönük tahakkukun yapıldığı her ay için idari para cezası anlamına gelmektedir.

III- SONUÇ

Ücretler hak edildikleri aya mal edilmek suretiyle prime tabi tutulmaktadır. Diğer ödemeler ise öncelikle ödendikleri ayın kazancına dahil edilip, üst sınırın aşılması halinde devam eden iki aya kadar ilave edilmektedir. Yargı kararlarına istinaden işçiye ödenen fazla mesai ücreti Kanun’un 80. maddesinin (d) bendinde geçen ücret dışı ödemeler kapsamında olmadığı için ilgili oldukları ayın kazancına dahil edilerek prime esas kazanç bu yönde hesaplanacaktır. Buna istinaden, işverenlere sonradan verilen her bildirge için idari para cezası uygulanacaktır. Sigortalının hizmet akdinin devam edip etmemesi önceki tebliğ yürürlükten kaldırıldığı, İşveren Uygulama Tebliği’nde de buna dair bir hüküm bulunmadığından bir önem arz etmemektedir. Ahmet ÖZCAN*  Yaklaşım / Ocak 2018 / Sayı: 301

*           Sosyal Güvenlik Denetmeni

(1)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.