I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun(1) 55. maddesine göre emekli aylıkları, Ocak ve Temmuz ödeme dönemlerinden geçerli olmak üzere, bir önceki altı aylık döneme göre açıklanan en son TÜFE değişim oranı kadar artırılır. Dolayısıyla emekli aylıklarını artıran unsur TÜFE oranıdır.

5510 sayılı Kanun’a hükümleri gereği emekli aylığını belirleyen temel parametre güncellenmiş ortalama aylık kazanç ile prim gün sayısına göre belirlenen aylık bağlama oranıdır. Bu ikisinin çarpımı hesaplanan emekli aylık miktarıdır. Her bir yıla ait sigorta primine esas yıllık kazançlar için uygulanacak olan güncelleme katsayısı, her yılın Aralık ayına göre TÜİK tarafından açıklanan en son temel yıllık tüketici fiyatları genel indeksindeki (TÜFE) değişim oranının %100’ü ile sabit fiyatlarla GSYH gelişme hızının %30’unun toplamına (1) tam sayısının ilâve edilmesi sonucunda bulunan değerdir. Ayrıca güncellenmiş ortalama aylık kazanç ile aylık bağlama oranının çarpımından oluşan aylık, 5510 m. 55/II hükmü gereği, Ocak ve Temmuz ödeme dönemlerinden geçerli olmak üzere, bir önceki altı aylık döneme göre açıklanan en son TÜFE değişim oranı kadar artırılır.

Bu yöntemin doğal sonucu olarak aynı prim gün sayısına göre Aralık ayında bağlanan aylık ile Ocak ayında bağlanan aylık arasında olumlu veya olumsuz fark oluşabilmektedir. Bu çalışmada aynı prim gün sayısı ve prim matrahı üzerinden 2018 yılı Aralık ayında emekli müracaatı yapan ve 2018 yılı emeklisi olanla 2019 yılı Ocak ayında emekli müracaatı yapan ve 2019 yılı emeklisi olanın aylığı arasında fark olup olmadığı irdelenecektir.

II- YAŞLILIK AYLIĞININ HESAPLANMASI

Sigortalılar, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) web sitesinde bulunan http://uyg.sgk.gov.tr/AylikHesap/ adresinden an itibariyle emekli olmaları halinde bağlanacak olan yaşlılık aylığı miktarını hesaplatabilmektedir(2). Aylık yılın ilk altı ayında hesaplatılmış ise Ocak zammı, ikinci altı ayında hesaplatılmış ise hem Ocak hem de Temmuz zammını ihtiva etmektedir. Aylık miktarının bu denli kolay öğrenilebilmesi nedeniyle sigortalılar, Aralık ve Ocak ayında ayrı ayrı aylık hesabı yaptıktan sonra oluşan aylık farkına bakarak bir değerlendirmede bulunabilmekte, bu değerlendirmenin sadece o yıla ait bir veri olduğunu ve gerçek maaşından ancak Nisan ayında belirlendiğini bilmediklerinden hatalı bir kanıya varabilmektedir(3).

5510 sayılı Kanun’un 29. maddesine göre, 1 Ekim 2008 tarihinden sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığı, ortalama aylık kazanç ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutardır. Ortalama aylık kazanç, sigortalının her yıla ait prime esas kazancının, ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, itibari hizmet süresi ile fiili hizmet süresi zammı hariç toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın otuz katıdır. Aylık bağlama oranı ise sigortalının toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için %2 olarak uygulanır(4). Bu hesaplamada 360 günden eksik süreler orantılı olarak dikkate alınır, aylık bağlama oranı %90'ı geçemez.

5510 sayılı Kanun’un geçici 2/I-a maddesine göre, sigortalının, Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihe kadar geçen sürelerdeki prim ödeme gün sayılarına veya fiili hizmet süresine ait aylık; Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten önceki kanun hükümlerine göre, aylık talep tarihindeki toplam prim ödeme gün sayısı veya fiilî hizmet süresi üzerinden, Kanun’un yürürlük tarihi itibarıyla hesaplanacak aylığının Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihe kadarki prim ödeme gün sayısı veya fiili hizmet süresi ile orantılı bölümü, aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile çarpılarak hesaplanır.

Sigortalının, Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen sürelerdeki prim ödeme gün sayılarına ait aylığı, aylık talep tarihindeki toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden 29. madde hükümlerine göre hesaplanacak aylığının, Kanun’un yürürlük tarihinden sonraki prim ödeme gün sayısına orantılı bölümü kadardır.

Bağlanacak aylık, yukarıda belirtildiği biçimde hesaplanacak kısmi aylıkların toplamından oluşmakta, hesaplanan aylığın başlangıç tarihinin yılın ilk altı aylık dönemine rastlaması halinde Ocak ödeme dönemi için aylıklara uygulanan artış oranı kadar artırılarak, yılın ikinci altı aylık dönemine rastlaması halinde ise öncelikle Ocak ödeme dönemi, daha sonra Temmuz ödeme dönemi için aylıklara uygulanan artış oranları kadar artırılarak, sigortalının aylık başlangıç tarihindeki aylığı hesaplanmaktadır([1]).

2018 yılı emeklisi olanların, diğer bir ifade ile Kamu Kurumu çalışanları için 14 Ocak 2019, özel sektör çalışanları için 1 Ocak 2019 tarihi öncesi emeklilik talebinde bulunanların güncelleme katsayısı hesabında 2017 yılına ait yıllık TÜFE oranı ile 2017 yılı gelişme hızı dikkate alınarak aylık hesaplanacak ve hesaplanan aylık 2018 yılı Ocak ve Temmuz dönemi zamları nispetinde artırılacaktır. 2019/Ocak ödeme döneminde bu aylık TÜFE oranı kadar artırılacaktır.

Örneğin; Özel sektörde çalışan ve çalıştığı işten ayrılarak 30 Aralık 2018 tarihinde yaşlılık aylığı talebinde bulunan sigortalının hesaplanan aylığı 3.000,00 TL ise bu aylık 2018/Ocak TÜFE oranı (%5,69) ve 2018/Temmuz TÜFE oranı (%9,17) oranında artırılacaktır. Dolayısıyla sigortalının 1 Ocak 2019 tarihindeki aylığı 3.000,00 x 1,0569 x 1,0917=3.461,45 TL olacaktır. Sigortalının aylık ödeme dönemi 21 Ocak 2019 tarihi ise bu tarihte sigortalıya 20 günlük aylık (2018 aylığı: 3.461.45 x 20/30=2.307,63 TL) ödenecektir. 21 Ocak 2019 tarihinde ise aylık önceki 6 aylık TÜFE oranı kadar artırılarak ödenecektir.

2019 yılında aylık talebinde bulunanların, başka bir anlatımla kamu çalışanları için 15 Ocak 2019 tarihi ve sonrası, özel sektör çalışanları için ise 1 Ocak 2019 tarihi ve sonrasında emeklilik talebi olanların, 2018 yılına ait yıllık TÜFE oranı ile 2018 yılı gelişme hızı dikkate alınarak güncelleme katsayısı belirlenecek, ortalama aylık kazançlar bu katsayı oranında artırılıp hesaplanacak bu aylığa 2019 yılı Ocak dönemi zammı (yılın ikinci 6 aylık döneminde Temmuz zammı) yansıtılacaktır([2]).

Yukarıda yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, aynı dönemler için aynı prim gün sayısı ve aynı prim matrahı üzerinden 2018 yılı emeklisi olanlar ile 2019 yılı emeklisi olanların maaşları farklı hesaplandığı için ödenecek aylıklarda farklı olacaktır.

III- HANGİ YIL EMEKLİ OLAN KAZANÇLI ÇIKAR?

2018 yılı Ocak dönemi emekli zam oranı (TÜFE artış oranı) %5,69, Temmuz dönemi emekli zam oranı %9,17 yıllık kümülatif zam oranı ise %15,38 oranında olmuştur. TÜİK 2018/Eylül dönemi için 2018 yılı ilk dokuz aylık TÜFE oranını %19,37 ve Eylül ayına göre bir önceki yıla ait değişimi de %24,52 olarak açıklanmıştır.

Yine TÜİK tarafından 2018 yılı için açıklanan ilk çeyrek büyüme oranı %7,3, ikinci çeyrek büyüme oranı %5,2 oranındadır. OECD tarafından Türkiye’nin 2018 yılı için büyüme oranının %3,2 oranında olacağı tahmin edilmekle birlikte ilk iki çeyrekteki oranlar dikkate alındığında 2018 yılı büyüme oranının daha yüksek olacağı beklenmektedir.

Biz bu çalışmada güncelleme katsayısı bileşenlerinden biri olan 2018 yılı büyüme oranını %4 olarak ele alıp 2019 yılı Ocak ayında açıklanacak olan yıllık TÜFE oranını ise %19,37-%22 ve %24 olarak üç farklı ihtimal dâhilinde değerlendirerek güncelleme katsayısı oluşturarak 2019 yılında emekli olanın 2018 yılında emekli olana göre yüzdesel anlamda ne kadar avantajlı olacağını açıklayacağız.

İlk ihtimal olan %4 büyüme ve %19,37 yıllık TÜFE oranına göre güncelleme katsayısı %20,57 olacaktır. İkinci ihtimal olan %4 büyüme ve %22 yıllık TÜFE oranına göre güncelleme katsayısı %23,20 olacaktır. Üçüncü ihtimal olan %4 büyüme ve %24 yıllık TÜFE oranına göre güncelleme katsayısı %25,20 olacaktır.

2018 yılı Ocak ve Temmuz emekli zam oranlarının kümülatif toplamının %15,38 olduğu dikkate alındığında 2019 yılı güncelleme katsayısının yüzde en düşük ihtimal olan %20,57 olması halinde bile 2019 yılında emekli olanın daha kazançlı olacağını söylemek mümkündür.

Bu değerlendirmemizi SGK internet sitesi üzerinden hesaplanan aylık hesaplama tablosu üzerinden prim gün sayıları her üç dönem için birbirine yakın olan bir örnek üzerinden anlatmak konuyu daha anlaşılır kılacaktır. Burada 2019 yılı emekli zam oranlarını yine önceki üç aylık TÜFE oranını ve beklentileri dikkate alarak %11 olacağı ihtimali üzerinden değerlendireceğiz.

Örnek aldığımız sigortalının 2018 yılına ait aylığını emekli maaş hesaplama ekranından hesaplatmamız halinde ekran çıktısı ve aylık miktarı aşağıdaki gibi olacaktır.

Sigortalının 1 Ocak 2019 tarihinden geçerli olan aylığı 2019/Ocak ödeme döneminde 2019 emekli zam oranı kadar (tahmin ettiğimiz %11) artırılacak ve sigortalının 2019/Ocak zamlı aylığı 5.125,26 TL olarak alacaktır. 

Aynı sigortalı 2018/Aralık ayında değil 2019/Ocak ayında aylık talebinde bulunsa idi hesaplanacak aylık, güncelleme katsayısının %20,57 ve 2019/Ocak zam oranının %11 oranında olacağı varsayımına göre aşağıdaki biçimde olacaktı.

Hesaplanacak aylık, güncelleme katsayısının %23,20 ve 2019/Ocak zam oranının %11 oranında olacağı varsayımına göre aşağıdaki biçimde olacaktı.

Hesaplanacak aylık, güncelleme katsayısının %25,20 ve 2019/Ocak zam oranının %11 oranında olacağı varsayımına göre aşağıdaki biçimde olacaktı.

Sigortalının 2018 yılında değil de aynı prim gün sayısı ile 2019 yılında aylık talebinde bulunması halinde alacağı aylık;

• • İlk ihtimal olan %20,57 güncelleme katsayısına göre 186,90 TL fazla diğer bir ifade ile %3,65 oranında daha yüksek,
• • İkinci ihtimal olan %23,20 güncelleme katsayısına göre 298,12 TL fazla diğer bir ifade ile %5,82 oranında daha yüksek,
• • Üçüncü ihtimal olan %25,20 güncelleme katsayısına göre 382,76 TL fazla diğer bir ifade ile %7,47 oranında daha yüksek, olacaktır.

IV- SONUÇ

Emekli aylık talebinin yılın son ayı yerine takip eden yılda yapılması halinde hesaplanacak aylık aynı tutarda olmayacaktır. 2018 yılında emekli olanların aylıkları kümülatif olarak %15,38 oranında artmıştır/artacaktır. 2018 yılında emekli olacak sigortalıların aylıklarına uygulanacak güncelleme katsayısının, 2018 yılı emekli zam oranlarından daha yüksek olacağı beklenmektedir.

Bu veriler doğrultusunda yapılacak değerlendirmede, 2018 yılında aylık alma hakkını elde eden sigortalının 2018 yılında değil de 2019 yılında emekli olması halinde daha yüksek aylık bağlanacağı, aylık farkının-2018 yılına ait yıllık TÜFE ve büyüme hızına bağlı olarak-değişken olacağı değerlendirilmektedir.

Bilinmelidir ki; TÜFE oranlarının yükselme trendine girdiği dönemlerde sonraki yıl emekli olanın aylığı önceki yıl emekli olana nispeten daha yüksek olacaktır. Murat GÖKTAŞ* Murat ÖZDAMAR**  Yaklaşım / Kasım 2018 / Sayı: 311

*    İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürü

**  İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdür Yrd.

(1) 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.

(2) Ataman YILMAZ, “İşçi Emekli Aylıklarının Hesaplanması Üzerine Bir Değerlendirme-II” E-Yaklaşım, Sayı:246, Haziran-2013

(3) Murat ÖZDAMAR, “Yüksek Yaşlılık Aylığı Almak İçin Müracaat Zamanı Ne Olmalı?”, Yaklaşım, Sayı:251, Kasım-2013.

(4) 5510, geçici m.2/I-b hükmüne göre, Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten önce 3600 prim gün sayısını doldurmamış olan sigortalıların yaşlılık aylığı bağlama oranının hesabında, sigortalının Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen ve Kanun’un yürürlük tarihinden önceki prim gün sayısını 3600 güne tamamlayan hizmet sürelerinin her 360 günü için %3 oranı esas alınır.

[1] Aylık talebinde bulunulan dönem Kanun’a eklenecek geçici maddeler ile seyyanen zam öngörülmüş ise bu zamlarda hesaplanan aylığa ilave edilecektir.

[2] Sigortalının aylık talebi 2019/Ocak veya Şubat döneminde ise 2018 yılı büyüme hızı sıfır alınarak aylık hesaplanıp sigortalıya ödenecek, 2019/Nisan ayında TUİK tarafından 2018 yılı büyüme hızı açıklanınca aylık revize edilecek ayrıca daha önce sigortalıya eksik ödenen bir ya da iki aylık tutar toplu ödenecektir.