Sosyal güvenlikte kayıtdışılık; çalışanların tamamen sigortasız çalıştırılmaları veya daha düşük bir ücret seviyesinden primlerinin ödenmesi şeklinde ortaya çıkabildiği gibi, sigortalı gösterilen kişilerin ay içindeki prim gün sayılarının 30 günden daha az (örneğin; 10-15 gün gibi) gösterilmek suretiyle daha az prim ödenmesi şeklinde de ortaya çıkabilmektedir.

Çalışanların aylık primleri ortalama 26 gün üzerinden ödeniyor

Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) 2016 yılı istatistik verilerine göre, asgari ücretten primi ödenen kişilerin aynı zamanda ay içindeki prim gün sayılarının da düşük gösterildiği, ücret seviyesi yükseldikçe ay içindeki prim gün sayısının arttığı (30 güne yaklaştığı), SGK’ya bildirimi yapılan tüm sigortalılar üzerinden bir hesaplama yapıldığında ise, çalışanların ortalama olarak 26 gün üzerinden (4 gün eksik olarak) primlerinin ödendiği görülmektedir.

Doğal olarak, çalışanların 30 gün yerine daha az bir gün üzerinden primlerinin ödenmesi, daha az prim ödeme amacına yönelik olabileceği gibi, hukuki anlamda haklı bir nedeni de olabilecektir.

SGK 2000 yılından buyana eksik gün kontrolü yapıyor

Eksik gün bildiriminden kaynaklanan kayıtdışılığın önlenmesi amacıyla sosyal güvenlik mevzuatında ilk olarak 4447 sayılı Kanunla 1 Ocak 2000 tarihinden geçerli olmak üzere işverenlere çalışanların ay içindeki eksik gün ve kazanç bildirimlerinin nedenlerinin belgelendirilmesi zorunluluğu getirilmiş ve bu husus değişen mevzuat çerçevesinde bugüne kadar geçerliliğini ve güncelliğini korumuştur.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 86'ncı maddesinde “Ay içinde bazı işgünlerinde çalıştırılmadığı ve ücret ödenmediği beyan edilen sigortalıların, otuz günden az çalıştıklarını ispatlayan belgeler, işverence ilgili aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin veya muhtasar ve prim hizmet beyannamesinin verilmesi gereken süre içinde verilir. Belgelerin şekli, içeriği, ekleri, ilgili olduğu dönemi, verilme süresi, verilme yöntemi, belgeleri verecek işyerleri, belgelerin verileceği kurum ile diğer hususlar kurumca çıkarılan yönetmelikle belirlenir” şeklinde düzenleme yapılmıştır.

Bu düzenlemeye istinaden, otuz günden az çalışma durumunu kanıtlayan belgelerin neler olduğu, hangi işyerlerinin bu yükümlülükten muaf tutulduğu ile ilgili hususlar SGK Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 102'nci maddesinde açıklanmıştır.

05.12.2017 tarihli, 30261 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelik değişikliği ile otuz günden az çalışma durumunu kanıtlayan belgeler yeniden düzenlenmiş, ayrıca SGK’ya her ay verilmesi gereken belgeler ile verilmesine gerek olmayıp, istenildiğinde ibraz edilecek belgeler şeklinde ikili ayrıma gidilmiştir.

Eksik gün bildiriminden muaf olan işyerleri

Aşağıda belirtilen işyerleri eksik gün bildirim nedenlerini aylık prim ve hizmet belgesinde belirtmeleri yeterli olup, bu işyerlerinin ayrıca Ek-10 Sigortalıların Eksik Gün Bildirim Formu ve eki belgeleri her ay SGK’ya göndermelerine gerek bulunmamaktadır.
- Genel bütçeye dahil daireler, özel bütçeli idareler, döner sermayeler, fonlar, belediyeler, il özel idareleri,
- Belediyeler ve il özel idareleri tarafından kurulan birlik ve işletmeler,
- Bütçeden yardım alan kuruluşlar
- Özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşlar,
- Kamu iktisadi teşebbüsleri ve bunların bağlı ortaklıkları ile müessese ve işletmelerinde ve sermayesinin %50'sinden fazlası kamuya ait olan diğer ortaklıklar
- Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşlar, sendikalar, vakıflar,
- 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşların işyerleri
- Toplu iş sözleşmesi yapılan işyerleri
- 10 ve üzerinde sigortalının çalıştırıldığı aylara ilişkin özel sektör işyerleri

Yeni düzenlemeye göre SGK’ nın hangi durumları ay içindeki eksik günlerin nedeni olarak kabul ettiğini, eksik günleri kanıtlayan belgelerden hangilerinin SGK’ya verileceği, hangilerinin istenildiğinde ibraz edilmek üzere işyerinde saklanacağı ve eksik gün bildirimi yükümlülüklerine uyulmaması halinde işverenlerin hangi risklerle karşılaşacağı konularına değinilecektir.

Eksik gün nedenleri ile ilgili yeni düzenleme

Yönetmeliğin 102'nci maddesinde yapılan değişiklikle eksik günleri kanıtlayıcı belgeler aşağıda belirtildiği şekilde yeniden düzenlenmiştir.

a) Kurumca elektronik ortamda alınabilenler hariç kurumca yetkilendirilmiş sağlık hizmeti sunucularından veya işyeri hekimlerinden alınmış istirahatli olduğunu gösteren rapor,
b) Sigortalı ve işverenin imzasını taşıyan ücretsiz veya aylıksız izinli olduğunu kanıtlayan izin belgesi,
c) Sigortalıya tebliğ edilen disiplin cezası uygulamasına ilişkin belge,
ç) Gözaltına alınma ile tutukluluk hâline ilişkin belgeler,
d) Kısmi süreli çalışmalara ait yazılı iş sözleşmesi,
e) Sigortalının imzasını taşıyan puantaj kayıtları,
f) Grev, lokavt, genel hayatı etkileyen olaylar, doğal afetler nedeniyle işyerinde faaliyetin durdurulduğunu veya işe ara verildiğini gösteren ilgili resmî makamlardan alınan yazı örneği,
g) İşe devamsızlığa ilişkin belgeler,
ğ) İş sözleşmesinin fesih edildiği tarihte çalışılmadığına dair belge,
h) Kısa çalışma ödeneği alındığına dair ilgili resmî makamlardan alınan belge,
ı) 5434 sayılı Kanun'un ek 76 ve geçici 192'nci maddesine tabi olunduğunu gösterir belge,
i) Yarım çalışma ödeneği alındığına dair ilgili resmî makamlardan alınan belge,
j) İş Sağlığı ve Güvenliği Kayıt, Takip ve İzleme Programı İSG-KATİP üzerinden alınan sözleşmeler,
k) Sonradan düzenlenebilir niteliğinde olmayan benzer nitelikteki belgeler,
Yapılan yönetmelik değişikliği ile ay içinde otuz günden az çalışan veya eksik ücret ödenen sigortalılara ilişkin eksik gün belgeleri, SGK’ya her ay verilme veya her ay verilmeyip istenildiğinde ibraz edilmesi şeklinde iki gruba ayırılmıştır.

SGK’ya her ay verilmeyecek, ancak istenilmesi halinde ibraz edilecek eksik gün belgeleri
Yeni düzenlemeye göre, istirahat raporları, disiplin cezasına ilişkin belgeler, gözaltı ve tutukluluk hallerine ilişkin belgeler, grev, lokavt, genel hayatı etkileyen olaylar, doğal afetlere ilişkin yetkili makamlardan alınmış belgeler, kısa çalışma ve yarım çalışmaya ilişkin belgeler, İSG-KATİP üzerinden alınan sözleşmeler ve sonradan düzenlenebilir nitelikte olmayan benzer belgeler SGK’ya her ay gönderilmeyecek olup, bu belgeler kurum tarafından istendiğinde ibraz edilebilir şekilde işyerinde saklanacaktır.

Eksik gün nedenlerini kanıtlayan belgeler 10 yıl saklanmalı

Sosyal güvenlik mevzuatına göre, işverenler ve işyeri sahipleri; işyeri defter, kayıt ve belgelerini ilgili olduğu yılı takip eden yılbaşından başlamak üzere on yıl süreyle, kamu idareleri otuz yıl süreyle, tasfiye ve iflâs idaresi memurları ise görevleri süresince saklamak ve kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilen memurlarınca istenilmesi halinde de onbeş gün içinde ibraz etmek zorundadırlardır.

Dolayısıyla, işleri kayıt ve belgelerinden sayılan çalışanların ay içindeki eksik günlerini kanıtlayan belgelerin yukarıda belirtilen saklama sürelerince saklanması gerekmektedir.

SGK’ya her ay verilecek eksik gün belgeleri

10 ve altında sigortalı çalıştıran özel sektör işverenlerinin, Ek-10 Sigortalıların Eksik Gün Bildirim Formu ekinde sigortalı ve işveren imzasını taşıyan ücretsiz izin belgesini, kısmi süreli çalışmaya ilişkin yazılı iş sözleşmesini, sigortalının imzasını taşıyan puantaj kayıtlarını, devamsızlığı kanıtlayıcı belgeleri ve fesih tarihinde çalışmadığına ilişkin belgeleri SGK’ya yasal süresi içinde (ilgili olduğu ayı takip eden ayın 23’üne kadar) SGK’ya ibraz etmeleri gerekmektedir.

Eksik gün bildirim yükümlülüklerine uyulmamasının yaratacağı riskler

Sigortalıların otuz günden az çalıştığını gösteren bilgi ve belgelerin aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken süre içinde verilmemesi veya verilen bilgi ve belgelerin geçerli sayılmaması halinde, otuz günden az bildirilen sürelere ait aylık prim ve hizmet belgesi SGK tarafından re’sen düzenlenmekte ve muhteviyatı primler gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte tahsil edilmektedir.

Bunun dışında, SGK eksik günlerle ilgili düzenlenen prim belgelerinden dolayı aylık asgari ücretin iki katını geçmemek kaydıyla her bir ek belgede kayıtlı sigortalı sayısı başına, aylık asgari ücretin yarısı tutarında idari para cezası uygulamaktadır.

Sonuç olarak; kayıt dışı istihdamla mücadele yöntemlerinden olan eksik gün bildirimi uygulaması işverenler açısından prim, gecikme zammı ve idari para cezası yaptırımı olan bir yükümlülük olduğundan, işverenlerin eksik gün bildirimi ile ilgili yükümlülüklerine dikkat etmelerinden fayda vardır.

Celal Özcan

https://www.dunya.com/kose-yazisi/sgk-eksik-gun-bildiriminde-son-degisiklikler-1/399848