A- PAY DEVRİ

Limited şirket sözleşmesinde aksine bir hüküm yoksa, limited şirket payı ortaklarından birisine ya da üçüncü bir şahısa devredilebilir. Ancak şirket sözleşmesi ile devrin tamamen yasaklanması veya daha ağır şartlara bağlanmasında mümkündür. Şirket sözleşmesinde aksi ön görülmemişse esas sermaye payını devir için ortaklar genel kurulunun onayı şarttır, devir bu onayla geçerli olur. Madde 595/F-2. Bu Kanun’un düzenlenme sebebi ile payın devri kanuna bağlanmalı. TTK’ nın 595. maddesi pay devri için şu hususları getirmiştir([14]).

1) Payı devreden ile devralan arasında yazılı şekilde bir yazılı devir sözleşmesi yapılmalıdır.

2) Pay devir sözleşmesi taahhüt ve tasarruf işleniş şeklinde iki aşamalıdır. Payın devri veya devir vaadi hakkında sözleşme yazılış şekli yapılmış ve imzası noter tarafından pay devri onaylanmış olmadıkça ilgilerin arasında dahil muteber değildir. (TTK md. 595).

3) Ayrıca devir sözleşmesinde ek ödeme ve yan ödeme yükümlülükleri, rekabet yasağı ağırlaştırılmış veya tüm ortakları kapsayacak biçimde genişletilmiş ise bu husus, önerilmeye muhatap olma, geri alım ve alım hakları ile sözleşme cezasına ilişkin koşullarda belirtilir. Bu hükme aykırılık halinde işlemin geçersiz olmayacağı gerekçede belirtilmektedir.

4) Payın devrinin şirket tarafından geçerli olabilmesi için şirkete bildirilmesi ve şirket tarafından onaylanması icap eder. (TTK md. 520/F-1)

5) Başvurudan itibaren 3 ay içinde genel kurul karar alınmaması onay verildiği anlamına gelir. Benzer durumda (TTK md. 494/F-3) anonim şirketler içinde öngörülmüştür.

6) Ortaklık onayı kaldırılabilir, bir koşul şirket sözleşmesine konularak ortaklık pay devrinin onayı kaldırılmış olabilecektir. (ana sözleşme tadili ile pay devri onayı kaldırılabilir)

7) Ortaklık onayı genel kurul kararı niteliği oluşmalıdır. (TTK md. 616/F1-9 bendi gereğince bu husus genel kurul devir edilmeyecek yetkilerden biridir.)

8) Genel kurul tarafından devre önceden onay verilmesi mümkündür.

9) Şirket sözleşmesinde başka türlü düzenleme öngörülmemişse ortaklar genel kurulu sebep gösterilmeksizin onay vermeyi reddedebilir. Ek ödeme veya yan edim yükümlülükleri öngörüldüğü takdirde devir alanın ödem gücü şüpheli görüldüğü için ondan istenen teminat verilmemişse genel kurul şirket sözleşmesinde hüküm bulunmasa bile onayı reddedebilir.

10) Şirket sözleşmesi devir yasaklanmış genel kurul onay vermeyi red etmesi ortağın haklı sebeple şirketten çıkma hakkı saklı kalır.

11) Şirket müdür devir işlemin pay defterine kaydedilir (TTK md. 594)

12) Esas sermaye paylarının geçişlerinin tescil edilmesi için şirket müdürü tarafından ticaret siciline başvurulur.

B- ORTAKLIKTAN ÇIKMA

Limited ortaklıktan çıkma, bir ortağın limited ortaklıktan kendi iradesi ile ayrılmasıdır. Çıkmaya ilişkin olarak TTK’ nın 638. maddesi ile kanun koyucu özel bir düzenleme getirmiştir. TTK’ nın 638/1. maddesine göre ortaklık sözleşmesi ortaklara ortaklıktan çıkma hakkı tanıyabilir. Böyle bir hak kuruluş sırasında ortaklık sözleşmesine konu olabileceği gibi TTK’ nın. 598 maddeye göre uygun olarak sonrada gerçekleştirebilecek bir sözleşme değişikliği ile de öngörülebilir. Ortaklık sözleşmesinde bu hak herhangi bir şarta bağlanmaksızın mutlak olarak ortakların isteklerine bırakılacağı gibi, hakkın kullanılması belli şartlarda bağlanabilir. Nitekim TTK’ nın 638/1. maddesinde bu husus çok açıklıkla belirtilmiştir([15]). Ortaklar sözleşmeden çıkma bakımından bazı sebepler öngörmüştür ve ortaklar ile ortaklık arasında bu sebep/sebeplerin gerçekleşip gerçekleşmediği hususunda ihtilaflar çıkmışsa bu durumda ortak veya ortaklık bu sebebin gerçekleşip gerçekleşmediği hususunda tespit davası açabilir. Burada mahkeme kararı tespit kararı olup açıklayıcıdır. Haklı sebep varlığı halinde her ortak şirketten çıkmak için dava açabilir. Talep üzerine mahkeme dava süresince, davacının ortaklıktan doğan hak ve borçlarından bazılarının veya tümünün dondurulmasına veya davacı ortağın durumunu teminat altına alınması amacıyla diğer önlemlere karar verebilir. (TTK md. 638) ortaklardan biri tarafından belirtilen çıkma talep edildiği veya çıkma davası açıldığında müdür veya müdürler gecikmeksizin diğer ortaklarını bundan haberdar ederler([16]). Diğer ortaklardan herbiri haberin kendisine ulaştığı tarihten itibaren ortaklıktan çıkma dahil olmak için bir ay içerisinde mahkemeye müracaat edilebilir.

Haklı sebeple çıkan ortağın davasının kural olarak ortaklığa karşı aşması gerekir. Ancak ortaklık iki kişiden oluşuyorsa ortağa karşı dava açma hakkına cevaz verilebilir. Haklı sebeple davası açabilmesi için, haklı sebep teşkil eden bir durumun varlığı şarttır. Haklı sebepler öyle sebeplerdir ki, artık ortağın ortaklıkta kalması kendisinden beklenemez. Çıkma için haklı sebep teşkil eden durumlar, ortaklıktan kaynaklanabildiği gibi ortakların birbirlerinden de ortaya çıkabilir. Hatta davacı ortağın şahsında da haklı sebeplerin gerçekleşmesi olanaklıdır([17]). Haklı sebep TTK’ nın 245 maddesini sayılı hükümlerin limited şirketlerin ortakların haklı sebep çıkma ve çıkartma karalarına neden teşkil eden unsurlar olarak ele alınabilir. Haklı sebep, şirketin kuruluşuna yol açan fiili veya kişisel sebeplerin şirketin işletme konusunun elde edilmesini imkânsız kılacak veya güçleştirecek şekilde ortadan kalmış olmasıdır. Bu sebep tüm şirket ortaklığı hakkındaki inaç ve güvenin, amaca ulaşmasının umutsuzluğu, ortaklıkta ki fayda beklentisinin yetirilmesi şeklinde haklı sebepler olarak ileri sürülmesi kanun amaçlamaktadır. Özellik pay sahipleri arasında sıkı ve yakın bağların olduğu pay sahipleri arsında otak çalışma amacına bağlı bir güven ilişkisinin kurulduğu küçük ve kapalı ortaklıklarda, aile anonim ortaklarda, kişisel uyuşmazlıklar haklı sebep olarak kabul edilebilir([18]).

638/II maddesinde ortaklara haklı sebeple ve mahkeme aracılığıyla çıkma hakkı tanımıştır. Bu düzenlemeye göre her ortak, haklı sebeplerin varlığı durumunda ortaklıktan çıkmasına karar verilmesi için dava açabilir. TTK’ nın 638/II maddesinde düzenlenen hak vazgeçilmez nitelikte ortaksal bir haktır([19]). Şayet haklı sebep varsa her ortak, hakime başvurarak ortaklıktan çıkma hususunda karar verilmesini isteyebilir ve bu amaçla haklı sebeple çıkma davası açabilir. Haklı sebepten çıkma nedenleri bazı durumları şu şekilde özetlenebilir.

• Davacı ortağın şahsında, haklı sebepler gerçekleşmesi olanaklıdır.

• Ortağın bizzat kusurunun bulunduğu, haklı sebeplere dayanması, doğruluk ve güven kurallarına aykırılık olabilir.

• Ortaklar arasında bulunan haklı kusurun ortaya çıkması zorunludur.

• Ortak tarafından yetkiyi kötüye kullanmakta bu sebepler arasında yer alır.

Haklı sebeplerin her birinin münferit olaya göre değerlendirilmesi gerekir, azınlık ile çoğunluk pay sahipleri arasındaki menfaatler değerlendirilirken somut olayı unsurları ve özellikle ekonomik ve sosyal amaçlar dikkate alınmalıdır([20]).

C- ÇIKMAYA KATILMA

Çıkmaya katılma TTK’ nın 639/1. maddesinde, ortaklardan biri şirket sözleşmesindeki hükme dayanarak çıkma istediği veya haklı sebeplerden dolayı çıkma davası açtığı takdirde, müdür veya müdürler gecikmeksizin diğer ortakları bundan haberdar ederler. Diğer ortakların her biri haberi kendilerine ulaştığı tarihten itibaren bir ay içerisinde, haklı sebebin kendileri yönünde de geçerli olduğunu müdür veya müdürlere bildirmek süretiyle çıkmaya katılması onlar içinde geçerlidir. Eğer haklı sebepten dolayı mahkemede bir çıkma talepli dava açılmışsa diğer ortaklar içinde çıkmaya dahil olma sebepleri geçerlidir. (TTK md. 639/2-b) Ancak sözleşmede bir haklı sebepten dolayı şirketten çıkarılacak bir ortak için diğerleri katılma haklı doğurmaz. Sözleşmedeki haklı çıkartma sadece bir ortağa yönelik gerçekleşme söz konusudur. TTK’nın 639/4. maddesinde, şirket sözleşmedeki hüküm sebep ile veya haklı sebebin varlığı dolasıyla bir ortağın şirketten çıkarılması için bu hüküm uygulanamaz. Çıkartmaya katılma hakkı diğer ortaklar için uygulanamaz.

D- ŞİRKETTEN ÇIKARIMLAR

Çıkma, şirket ortağının kendi isteği ile ayrılması iken çıkarılması ise isteği hilafına şirketten ayrılmasını sağlamasıdır([21]). TTK’nın 640. maddede iki türlü çıkarma nedeninden bahsedilmektedir. Ya şirket sözleşmesine bir ortağın genel kurul ortağı ile şirketin çıkartabileceğine dahil sebepler öngörülebilir. Veya şirketin istemi üzerine ortağın mahkeme kararı ile haklı sebebe dayanarak şirketten çıkarılması.

Bunların yanında payın intikal halinde şirkete tanınan payı gerçek değer üzerine alma hakkında TTK’nın 596/f-2. maddesinde, çıkarılma bir özel türü olarak nitelendirilebilir. Şirket sözleşmesinde yer alan haklı sebepler çıkartma kararı TTK’nın madde 621/f-1 de belirtilen çoğunluk kararı alınması gerekir. Haklı sebepten çıkarma ortak sıfatı mahkeme kararının kesinleşmesiyle sona erecektir. TTK’nın 638/f-2. maddesi gereğince ortak sıfatından kaynaklar hak ve hükümlere ilişkin mahkeme tarafından bir tedbir kararı verilmesi talep edilebilir.

TTK’ nın 640/1. maddesi ve ayrıca TTK’ nın 577/I-1. maddesine göre ortaklık, sözleşmede bir ortağın genel kurul kararı ile ortaklıktan çıkarabileceği sebepler öngörülebilir. Yani bu düzenlemeye göre ortaklık sözleşmesinde belirli bir sebep gerçekleşmesi halinde ortağın ortaklıktan mahkemeye başvurmaksızın doğrudan genel kurul kararı ile çıkarılabileceği düzenlenebilir. Ortaklıktan çıkarma, mutlak ortaklık sözleşmesinde belirtilmiş sebep/sebeplere bağlanmalıdır([22]). TTK’ nın 640/II maddesinde çıkarma kararına karşı ortağın, noter aracılığı ile kendisine tebliğ edilen ortaklıktan çıkartma kararına karşı, tebliğ tarihinden itibaren üç ay içerisinde iptal davası açabilir. TTK’ nın 255. maddesinde ortaklıktan çıkarma ve ortaklıklara bildirim hükümleri geçerlidir. Limited şirket ortağın şirketten çıkarmasına ilişkin Almanya hukukunda bu düzenleme kısmen İsviçre Borçlar Kanun’u 823/2. maddesinden alınmıştır. Çıkarma kararına karşı, ortağa dava hakkı tanıyan hüküm ise Türk hukuku na özgü, Kollektif şirketlerde dahil TTK’ nın 255/2. maddesi hükmüne paraleldir. Ne var ki İsviçre hukukunda mevcut olmayan böyle bir düzenlenmeye ihtiyaç bulunduğunu söylemek güçtür. Zira çıkarma kararı herhalde bir genel kurul kararına dayanacağına göre, bu karara karşı zaten üç ay içinde iptal davası, hatta herhangi bir süreye tabi olmaksızın butlan tespit davası açma imkânı bulunmaktadır([23]). Haklı sebebin oluşması için çıkarılması istenen ortağın kusuru şart değildir, haklı sebebin onun kişilik alanında doğması yeterlidir([24]).

E- HAKLI NEDENLERİN VARLIĞINDAN FESİH

Limited şirketlerinin sona erme sebeplerinden bir diğeri ise herhangi bir ortağın haklı sebeplerinin varlığını ileri sürerek, mahkemede şirketin feshine karar verilmesini istemesi hakkını oluşturur. Bu sebep TTK’nın 636. maddesinin üçüncü fıkrasında haklı sebepler varlığından, her ortak mahkemeden şirketin feshini isteyebilir. Mahkeme, istem yerine davacı ortağı payının gerçek değerinin ödenmesine ve davacı ortağın şirketten çıkarılmasına veya duruma uygun düşen ve kabul edilebilir diğer bir çözüm hüküm edebilir şekilde ifade olmuştur. MK mad 4. - Kanun’un takdir yetkisi tanıdığı veya durumun gereklerini ya da haklı sebepleri göz önünde tutmayı emrettiği konularda hâkim, hukuka ve hakkaniyete göre karar verir.           

Davacının ortaklıktan doğan hak ve borçlarından bazılarını veya tümünün dondurulması veya davacı, ortağın durumun teminat altına alınma amacıyla, diğer önlemlerin alınmasına karar verebilir (TTK’ nın md. 638/2) Davacı ortaklığın devamında kendisinin veya kendisine ait başkaca ticari işlemlerini zarar verebileceğini iddiasında bulunabilmektedir. Ortaklığın varlığı, davacı ortağın diğer ticari hayatına gölge düşüreceğini ileri sürerek, ortaklığın feshini istemesinde ısrar edebilir bu bir diğer haklı neden olaraktan ileri sürebilir. Mahkeme hâkiminin bu duruma haklılık sebep olarak takdir yetkisi vardır. Nitekim MK madde 4.

Örneğin piyasada tanınan bir firmanın davalı ortaklığın ortaklarından biri ise ortaklığın devamında tanınmış markasını ve ismine zarar vereceğini ileri sürebilir. Davacının ortak firmalarının kendi gurup üyesi olarak piyasada tanındığı için, kendisinin davalı firmasında ayrılmasında haklı sebep olarak firmanın feshini talep edebilir. Çünkü firmanın devamında kendisinin zarar görebileceğini iddia edebilir, tüm bu durumda ortaklıktan ayrılmada haklı sebep olarak mahkemede firmanın feshini talep edebilir.

1- Haklı Sebep

İsviçre Federal Mahkemesi’nin 126 III 266 sayılı kararın 260 sayfasında aile tipi anonim şirketlerde aile bireyleri arasındaki sosyal ilişkilerin önemli derece bozulmasının (harap olması) anonim şirketler fesih için haklı sebep olduğu belirtilmiştir. Karar şu şekilde denilmektedir: Özellikle aile şirketi niteliğindeki küçük şirketler, kişisel durumlar, sosyal ilişkiler devamını sürekli ve objektif olarak çekilmez hale getirdikleri takdirde, menfaatleri ağırlığı tespitinde rol oynayabilir. İsviçre BK md 736/4. küçük bir aile şirketi söz konusu olduğundan kişisel davranışları tamamen göz ardı edilmeyecektir. İsviçre BK Kanunu’nun haklı sebep saydığı hususlar([25]).

• Azınlık pay sahiplerinin denetim haklarının ağır ve sürekli biçimde ihlal edildiği kabul edilir.

• Mali haklar ağır şekilde halleder edildiği (zarara uğratıldığı ) haklı sebep kabul edilir. Sadece kar payının kısıtlanması halinde söz konusu olabilir.

• fesih davası açabilmesi için ancak şirket mali acıdan borça batık olması halinde açabilecek bir dava değildir. Fesih davası için borca batık ön şart değildir.

• Haklı sebeplerin varlığı konusundaki sorunun çözümü için menfaatler dengesinin araştırılması gereklidir. Bunun için öncelikle somut olaylarının özelliklerini göz önünde tutmak gerekir.

Aile tip şirketlerde, ortaklar arasındaki ilişkiler, tamamen göz ardı edilemez. Azınlığın fesih konusunda ağır basan menfaatin varlığı kabul edilir.

Federal Almanya mahkemeleri haklı sebep feshi, fesih davasının koşulları: ikincil netliliği, hakimin taktir yetkisi alanı mahkeme kararlarında şirketin iflasa götürebilecek derecede, devamlı kötü yönetilmesi, azınlık pay sahiplerinin haklarının devamlı suretle ihlal edilmesi veya organların çalışmasına bloke edilmesi, haklı sebep olarak şirket feshine yol açabilir. İsviçre federal mahkemenin bir kararında, davacı, bilgi alma hakkını kullanmak ve genel kurulun çağrılmasını sağlamak üzere otuza yakın dava açmış, ancak bu davalar, çoğunluk pay sahibinin mahkeme kararlarına direnme sebebi ile davacının haklarının korunmasında etkisiz kalmıştır. Yüksek mahkeme bu tespite dayalı olarak ortaklığın feshine karar vermiştir([26]). Bilgi almada itina eden firmaların bu durumu azınlık pay sahiplerinin direnmesi sonucu bazen firmalarının rekabetteki üstünlüğünün yok edilmesine neden olabilmektedir. Şüphesiz hakimler bu durumda daha somut delillerle karar kılarlar. Abdurrahman FİLİZ E-Yaklaşım/Ağustos 2017/Sayı: 296

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. Mevzuatın sık değiştirilen ve farklı anlayışlarla yorumlanabilen yapısı nedeniyle, herhangi bir konuda uygulama yapılmadan önce konunun uzmanlarından profesyonel yardım alınmasını tavsiye ederiz.