I-GİRİŞ

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun[1] (YTTK) 18. maddesinde tacir olmanın hükümleri arasında Kanunun öngördüğü ticari defterlerin tutulması sayılmıştır. Aynı şekilde 64. maddeye göre de her tacir ticari defterleri tutmak ve defterlerinde, ticari işlemleriyle ticari işletmesinin iktisadi ve mali durumunu, borç ve alacak ilişkilerini ve her hesap dönemi içinde elde edilen neticeleri, bu Kanuna göre açıkça görülebilir bir şekilde ortaya koymak zorundadır (YTTK md.64/f.1). Bahsi geçen zorunluluk, YTTK’nın yürürlük tarihi olan 01/07/2012 tarihinden bir gün önce Resmi Gazete’de yayımlanan 6335 sayılı “Türk Ticaret Kanunu ile Türk Ticaret Kanunu’nun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”[2] ile yapılan değişiklik öncesinde, tacirin ticari defterlerini Türkiye Muhasebe Standartlarına ve Kanuna göre tutması şeklinde iken Türkiye Muhasebe Standartlarına göre defter tutma zorunluluğunu ifade eden ibare metinden çıkarılarak tacirin; ticari işlemleriyle, ticari işletmesinin iktisadi ve mali durumunu Türk Ticaret Kanununa göre ortaya koymak zorunda olduğu ifade edilmiştir. Kanaatimizce bu değişiklik yerinde olmuştur. Çünkü, Türkiye Muhasebe Standartları ticari defterlerin tutuluş biçimlerini değil muhasebeye konu olan varlık ve borçların muhasebeleştirilmesi hakkında ve finansal tabloların düzenlenmesi hakkında kurallar içermektedir.[3] Dolayısıyla YTTK henüz yürürlüğe girmeden yapılan değişiklik sonucunda, tacirin tutmakla yükümlü olduğu ticari defterlerin, Türk Ticaret Kanunu uyarınca tutulması gerekmektedir. www.ozdogrular.com

Öte yandan belirtmek gerekir ki, ticari defterlerin Türkiye Muhasebe Standartlarına göre tutma yükümlülüğünün kaldırılmasının yanında, 64. maddenin beşinci fıkrasında 6335 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonucunda, YTTK’ya tabi gerçek ve tüzel kişilerin, Vergi Usul Kanununun defter tutma ve kayıt zamanıyla ilgili hükümleri ile aynı Kanunun 175 inci ve mükerrer 257 nci maddelerinde yer alan yetkiye istinaden yapılan düzenlemelere de uymak zorunda oldukları belirtilmiştir.

Bu çalışmada, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun “Ticari Defterler” başlığı altında yer alan 65. maddesine göre ticari defterlerin hangi usul ve esaslara göre tutulması gerektiği üzerinde durulacaktır. www.ozdogrular.com

            II-TİCARİ DEFTERLERİN TUTULMASINDA UYULMASI GEREKEN USUL VE ESASLAR

           YTTK’nın 64/III. maddesinde, tacirler tarafından tutulacak ticari defterler; yevmiye defteri, defteri kebir ve envanter defteri olarak sayılmış; aynı maddenin dördüncü fıkrasında da pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve müzakere defteri gibi işletmenin muhasebesiyle ilgili olmayan defterlerin de ticari defterler olduğu belirtilmiştir. Diğer taraftan, YTTK’nın ilk halinde söz konusu maddenin beşinci fıkrasında yevmiye, defteri kebir ve envanter defteri dışında tutulacak defterlerin Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGK) tarafından bir tebliğ ile belirleneceği hükme bağlanmış iken anılan hükmün yer aldığı fıkra, 6335 sayılı Kanunla değiştirilmiştir. Dolayısıyla, KGK’nın tutulacak diğer defterleri belirleme yetkisi kalmamıştır. Öte yandan, yine YTTK’nın 1524. maddesinin ilk halinde sermaye şirketleri tarafından kurulacak olan internet sitesindeki bilgilerin metin haline getirilip şirket yönetimi tarafından tarih ve saati gösterilerek noterlikçe onaylı bir deftere sıra numarası altında yazılacağı veya yapıştırılacağı hükmüne yer verilmesine karşılık 6335 sayılı Kanun ile anılan madde yeniden düzenlenmiş ve internet sitesi defterine maddenin yeni halinde yer verilmemiştir.[4]

Dolayısıyla, YTTK’ya göre tutulması gereken ticari defterler; yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri, pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ile genel kurul toplantı ve müzakere defteridir.

A)    TİCARİ DEFTERLERİN TÜRKÇE TUTULMASI

YTTK’nın 65’inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca ticari defterler ve gerekli diğer kayıtlar, Türkçe olarak tutulmak zorundadır. Öte yandan 64. maddenin beşinci fıkrası uyarınca gerçek ve tüzel kişi tacirler Vergi Usul Kanununun defter tutma ile ilgili hükümlerine de uymak zorundadır. Bu bağlamda, her ne kadar YTTK’nın ilgili madde gerekçesinde ticari defterlerin Türkçe'den başka dil ile tutulamayacağına dair söz konusu hükmün emredici nitelikte olduğu[5] belirtilmiş olsa da Vergi Usul Kanununun 215. maddesinde yer alan “Bu Kanuna göre tutulacak defter ve kayıtların Türkçe tutulması zorunludur. Ancak, Türkçe kayıtlar bulunmak kaydıyla defterlerde başka dilden kayıt da yapılabilir.” hükmü doğrultusunda VUK’a göre tutulacak defterlere (yevmiye defteri, defteri kebir ve envanter defteri) yapılacak kayıtlarda Türkçe’den başka bir dilin de kullanılması (Türkçe kayıtlarının da yapılması şartı ile) da mümkün gözükmektedir. www.ozdogrular.com

B)   KISALTMA VE SEMBOLLERİN AÇIKÇA BELİRTİLMESİ

YTTK’ya göre, ticari defterler ve kayıtlarda kısaltmalar, rakamlar, harfler ve semboller kullanıldığı takdirde, bunların anlamları açıkça belirtilmelidir (YTTK md. 65/f.1). Kısaltmalar, harfler ve semboller, işlem yapan kişilerin adlarını, ticarî işletmelerin ve şirketlerin unvanlarını, konularını, gümrük veya diğer bir düzenlemenin pozisyon numaralarını ifade edebileceği, söz konusu kısaltmaların, sayıların, harf ve sembollerin anlamları duraksamaya yer bırakmayacak kesinlikte ve tekdüze olması gerektiği madde gerekçesinde belirtilmiştir.[6]

C) KAYITLARIN EKSİKSİZ, DOĞRU, ZAMANINDA VE DÜZENLİ OLARAK YAPILMASI

YTTK’nın 65. maddesinin ikinci fıkrasında, “defterlere yazımlar ve diğer gerekli kayıtlar, eksiksiz, doğru, zamanında ve düzenli olarak yapılır.” hükmü mevcuttur. Anılan fıkra, bilanço ilkelerinden bazılarına, yani tamlık, doğruluk, zamanında kayıt ve düzen ilkelerine açıkça gönderme yapmış, ancak bunları tanımlamamıştır[7]. Bununla birlikte söz konusu hükümde belirtilen ilkeler madde gerekçesinde açıklanmıştır.

Buna göre;

-    Tamlık, kısaca işletme iş ve işlemlerin eksiksiz olarak, yani herhangi bir boşluk yaratmadan muhasebeleştirilmesini, kaydı gereken bir iş ve işlemin kayıt dışı bırakılmamasını, 

-    Doğruluk, kaydın gerçeğe uygun ve sadık bir biçimde iş ve işlemi yansıtmasını,  

-    Zamanında kayıt, muhasebe kaydının zamanında yapılmasını, sonraya bırakılmaması gereğini, muhasebe kaydının 5-10 gün gibi belirli süre içinde yapılmasını değil, gerçekçi ancak kısa bir süreye yani, muhasebeleştirmenin olağan süresini, (“Zamanında”, hemen veya derhal anlamına gelmediği gibi, haftalara da izin vermemekte, gerçekçi ancak kısa bir süreye yani, muhasebeleştirmenin olağan süresine işaret etmektedir. )

-    Düzen ilkesi ise, yapılan iş ve işlemlerin kaydının zaman akışına göre, yani kronolojik sırada tarih ve belge numarası dikkate alınarak yapılması gerektiğini, ifade etmektedir.[8]www.ozdogrular.com

D- KAYITLARIN DEĞİŞTİRİLMESİ

YTTK’nın 65. maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca, bir yazım veya kayıt, önceki içeriği belirlenemeyecek şekilde çizilemez ve değiştirilemez. Kayıt sırasında mı yoksa daha sonra mı yapıldığı anlaşılmayan değiştirmeler yasaktır. Bu itibarla, bir yazım veya kaydın değiştirilmesi/düzeltilmesi için kullanılan çizimler; saklayıcı, örtücü ve karartıcı değil düzeltici ve gerçeği yansıtıcı olmalıdır. Dolayısıyla eski kayıt, karalanmamalı, kapatılmamalı, herhangi bir madde veya araçla silinmemeli, görülecek, okunacak, ne olduğu bilinecek tarzda sadece temiz bir biçimde çizilmelidir.[9]

E- TİCARİ DEFTER VE KAYITLARIN DOSYALAMA ŞEKLİNDE VEYA VERİ TAŞIYICILAR ARACILIĞIYLA TUTULMASI

YTTK’nın 65. maddesinin dördüncü fıkrasına göre, defterler ve gerekli diğer kayıtlar, olgu ve işlemleri saptayan belgelerin dosyalanması şeklinde veya veri taşıyıcıları aracılığıyla tutulabilir. “Veri taşıyıcıları” terimi madde gerekçesine göre özellikle mikrofişleri, CD’leri, magnetleri ve elektronik ortamı ifade etmektedir.[10]   

Dolayısıyla, gerçek ve tüzel kişi tacirler; fiziki dosyalama veya veri taşıyıcıları aracılığıyla defter ve gerekli diğer kayıtları muhafaza etme imkanına sahiptirler. YTTK’nın ilk halinde söz konusu muhasebe tutuluş biçimleri için Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun olma şartı aranırken 6335 sayılı Kanun ile “şu şartla ki, muhasebenin bu tutuluş biçimleri ve bu konuda uygulanan yöntemler Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun olmalıdır.” cümlesi metinden çıkarılmıştır. Böylelikle dosyalama veya veri taşıyıcılar aracılığıyla defter ve kayıtların saklanabilmesinin şartı, daha önce de belirtildiği üzere ticari defterlerin Türkiye Muhasebe Standartlarına göre tutma yükümlülüğünün sona ermesi sebebiyle kaldırılmıştır.

 Son olarak belirtmek gerekir ki, defterlerin ve gerekli diğer kayıtların elektronik ortamda tutulması halinde, bilgilerin saklanma süresince bunlara ulaşılmasının ve bu süre içinde bunların her zaman kolaylıkla okunmasının temin edilmiş olması şarttır (YTTK md. 65/f.4).

         F- DEFTERLERİN ELEKTRONİK ORTAMDA TUTULMASI HALİNDE UYULMASI GEREKEN USUL VE ESASLAR

YTTK’nın 65. maddesinin dördüncü fıkrasının son cümlesinde, defterlerin elektronik ortamda tutulması hâlinde, 65. maddenin birinci ilâ üçüncü fıkra hükümleri kıyas yoluyla uygulanacağı belirtilmektedir. Bu bağlamda ticari defter ve gerekli diğer kayıtların elektronik ortamda tutulmaları durumunda fiziki ortamda tutulanlar için geçerli olan ve yukarıda da belirttiğimiz aşağıdaki usul ve esaslara uygun olmaları gerekmektedir.www.ozdogrular.com

1)  Defterler ve gerekli diğer kayıtlar Türkçe tutulmak zorundadır.

2)  Defter ve kayıtlarda kullanılan kısaltmaların, rakamların, harflerin ve sembollerin anlamları açıkça belirtilmelidir.

3)  Elektronik ortamda tutulan defterlere yazımlar ve diğer gerekli kayıtlar, eksiksiz, doğru, zamanında ve düzenli olarak yapılmalıdır.

4)  Elektronik ortamda tutulan yazım veya kayıtlar, önceki içeriği belirlenemeyecek şekilde değiştirilmemeli, kayıt sırasında mı yoksa daha sonra mı yapıldığı anlaşılmayan değiştirmeler yapılmamalıdır.

III- CEZAİ SORUMLULUK

YTTK’nın 562. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde Kanunun 65. maddesine uygun olarak defterlerini tutmayanların 200 günden az olmamak üzere adlî para cezasıyla cezalandırılacakları belirtilmiş iken (4.000 TL’den -73.000 TL’ye kadar [11]) 6335 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik neticesinde ticari defterlerini 65. maddede belirtilen esaslara uygun olarak tutmayanların cezai yaptırımı dörtbin Türk Lirası idari para cezasına çevrilmiştir.

Bu çerçevede, 65.maddede belirtilen, ticari defterler ile gerekli diğer kayıtların Türkçe tutulacağı, kısaltmalar, rakamlar, harfler ve semboller kullanıldığı takdirde bunların anlamlarının açıkça belirtileceği, defterlere kayıtların eksiksiz, doğru, zamanında ve düzenli olarak yapılacağı ile bir yazım veya kaydın, önceki içeriği belirlenemeyecek şekilde çizilemeyeceği ve değiştirilemeyeceği, kayıt sırasında veya sonradan yapıldığı anlaşılmayan değiştirmelerin yasak olduğu, defterler ve gerekli diğer kayıtlar, olgu ve işlemleri saptayan belgelerin dosyalanması şeklinde veya veri taşıyıcıları aracılığıyla tutulacağı, defterlerin ve gerekli diğer kayıtların elektronik ortamda tutulması durumunda, bilgilerin saklanma süresince bunlara ulaşılmasının ve bu süre içinde bunların her zaman kolaylıkla okunmasının temin edilmesi gerektiği hükümlerine aykırılığın yaptırımı dörtbin Türk Lirası idari para cezası olarak belirlenmiştir. www.ozdogrular.com

         IV- SONUÇ

6102 sayılı YTTK’nın 65. maddesi ile ticari defterlerin hangi usul ve esaslara uygun olarak tutulacağı belirtilmiştir. Bu çerçevede söz konusu maddede, ticari defterler ile gerekli diğer kayıtların Türkçe tutulacağı, kısaltmalar, rakamlar, harfler ve semboller kullanıldığı takdirde bunların anlamlarının açıkça belirtileceği, defterlere kayıtların eksiksiz, doğru, zamanında ve düzenli olarak yapılacağı ile bir yazım veya kaydın, önceki içeriği belirlenemeyecek şekilde çizilemeyeceği ve değiştirilemeyeceği, kayıt sırasında veya sonradan yapıldığı anlaşılmayan değiştirmelerin yasak olduğu, defterler ve gerekli diğer kayıtlar, olgu ve işlemleri saptayan belgelerin dosyalanması şeklinde veya veri taşıyıcıları aracılığıyla tutulacağı, defterlerin ve gerekli diğer kayıtların elektronik ortamda tutulması durumunda, bilgilerin saklanma süresince bunlara ulaşılmasının ve bu süre içinde bunların her zaman kolaylıkla okunmasının temin edilmesi gerektiği hususları sıralanmıştır.

Diğer taraftan, gerçek ve tüzel kişi tacirler; fiziki dosyalama veya veri taşıyıcıları aracılığıyla defter ve gerekli diğer kayıtları muhafaza etme imkanına sahiptirler.

YTTK’nın 65. maddesinde belirtilen defter tutma usul ve esaslarına uyulmamasının yaptırımı ise dört bin Türk Lirası idari para cezası olarak belirlenmiştir.

Yasin ÇAKIR*
E-Yaklaşım

*    Gümrük ve Ticaret Müfettişi
[1] 14.02.2011 tarih ve 27846 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[2] 30.06.2012 tarih ve 28339 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[3] Hasan GÜL, “Yeni Türk Ticaret Kanunu Kapsamında Türkiye Muhasebe Standartları ve Bu Standartlara Uygulamakla Yükümlü Olanlar”, Yaklaşım, Sayı 236,  s.96-101
[4] Mustafa YAVUZ, “Son Değişiklikler Kapsamında Ticari Defterlerin Açılış ve Kapanış Onayları”, Yaklaşım, sayı 238, s.140-144

[5] Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu Esas No:1/324,S.Sayısı:96
[6] Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu Esas No:1/324,S.Sayısı:96
[7] Soner ALTAŞ, “Yeni TTK’ya Göre Ticari Defter Tutma Usul ve Esasları”, Yaklaşım, sayı 235, s.253-256
[8] Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu Esas No:1/324,S.Sayısı:96

[9] Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu Esas No:1/324,S.Sayısı:96

[10] Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu Esas No:1/324,S.Sayısı:96

[11] 26.09.2004 tarih ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 52. Maddesinin birinci fıkrasında adli para cezası beş günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde yediyüzotuz günden fazla olmamak üzere belirlenen tam gün sayısının, bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ile çarpılması suretiyle hesaplanan meblağın hükümlü tarafından Devlet Hazinesi’ne ödenmesi şeklinde ifade edilmiştir. TCK’nın söz konusu 52. Maddesinin ikinci fıkrasında ise bir gün karşılığı adli para cezasının miktarının en az yirmi, en fazla yüz Türk Lirası olması hükme bağlanmış ve miktarın bu alt ve üst sınırlar arasında kişinin ekonomik ve şahsi halleri göz önünde bulundurularak takdir edileceği belirtilmiştir. Bu hükümler çerçevesinde ikiyüz günden az olmamak üzere adli para cezası 4.000 (200x20) TL’den 73.000 (730x100) TL’ye kadar verilebilecektir. 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.