I- GİRİŞ

Anonim şirketler genellikle finansman ihtiyaçlarını karşılamak, özkaynak benzeri fonlarını sermayeye dönüştürmek, sermayelerini güçlendirmek, azalan sermayelerini tamamlamak veya kanuni bir takım zorunlulukları yerine getirmek amacıyla sermaye artırımına giderler. Sermaye artırımı esas sözleşme değişikliğinin özel bir türü olduğu için nasıl yapılacağı belli usullere tabi kılınmıştır.

1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6102 sayılı (Yeni) Türk Ticaret Kanunu ile (YTTK) anonim şirketlerin sermaye artırım usulüyle ilgili önemli değişiklikler yapılmış, sermaye ihtiyacının süratle ve kolayca sağlanması için sermaye artırım yöntemleri yeniden düzenlenmiştir. Buna göre; artırım yöntemi olarak sermaye taahhüdü yoluyla artırım, iç kaynaklardan sermaye artırımı ve şarta bağlı sermaye artırımı olmak üzere üç temel yöntem kabul edilmiştir. Bunlardan iç kaynaklardan sermaye artırımı ve şarta bağlı sermaye artırım yöntemleri ilk defa Kanun’da düzenlenmiş olup, sermaye taahhüdü yoluyla artırım yöntemi ise 6762 sayılı (Eski) Türk Ticaret Kanunu’nda (ETTK) yer alan hükümlerden daha detaylı ve farklı bir şekilde ele alınmıştır. Diğer yandan, YTTK kayıtlı sermaye sistemini yalnızca halka açık şirketlere özgü bir sistem olmaktan çıkarmış, bu sistemi belli kurallar dahilinde tüm anonim şirketler tarafından uygulanabilecek bir sistem haline getirmiştir. Ayrıca, şirket sermayesi ile pay sahiplerinin ve ilgili üçüncü kişilerin haklarının korunması bakımından sermaye artırım usulüne dair detaylı hükümlere yer verilmiştir. Bu çerçevede, yönetim kurulunca sermaye arıtımına ilişkin Kanun’da belirtilen içerikte bir beyan hazırlanması öngörülmüştür(1).

Bu çalışmamızda, YTTK’ya göre anonim şirketlerde sermaye artırımlarında düzenlenmesi zorunlu olan söz konusu “sermaye artırım beyannamesi” uygulaması üzerinde ayrıntısıyla durulacaktır.

II- GENEL OLARAK SERMAYE ARTIRIM USULÜ

YTTK’ya göre anonim şirketlerin sermaye artırımı yapabilmesi için özetle; esas sermaye sisteminde genel kurulun, kayıtlı sermaye sisteminde ise yönetim kurulunun artırıma karar vermesi, iç kaynaklardan yapılan artırım hariç, diğer artırım türlerinde payların nakdi bedellerinin tamamen ödenmiş olması(2), (Kanun’da öngörülen durumlarda) Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’ndan izin alınması, (varsa) imtiyazlı pay sahipleri özel kurulunun artırım kararını onaylaması, yönetim kurulu tarafından sermaye artırım beyannamesinin hazırlanması, artırımın tescil ve ilan edilmesi gerekmektedir (YTTK md. 456-472).www.ozdogrular.com

III- YÖNETİM KURULUNUN BEYANA İLİŞKİN YÜKÜMLÜLÜK VE SORUMLULUĞU

YTTK’ya göre yönetim kurulu, sermaye artırımının türüne göre Kanunda tanımlanmış şekilde bir beyan hazırlamak ve imzalamakla yükümlüdür (YTTK md. 457, f.1). Beyan ilkesi, Almanya, İsviçre ve Avusturya başta olmak üzere Avrupa ülkelerinde yaygın bir uygulama olarak karşımıza çıkmakta iken ülkemizde yenidir. Bu ilke dürüst bilgi verme ilkesiyle tanımlanmaktadır. Beyan, aynı zamanda denetimin vazgeçilemez bir parçası olup, bir çeşit rapor olarak da nitelendirilebilir. Dolayısıyla, bu beyan (rapor) yöneticileri bağlayıcı nitelik taşımaktadır.

Bu durumda yönetim kurulunun, Kanun’un “Belgelerin ve Beyanların Kanuna Aykırı Olması” başlıklı 549. maddesinin;

“Şirketin kuruluşu, sermayesinin artırılması ve azaltılması ile birleşme, bölünme, tür değiştirme ve menkul kıymet çıkarma gibi işlemlerle ilgili belgelerin, izahnamelerin, taahhütlerin, beyanların ve garantilerin yanlış, hileli, sahte, gerçeğe aykırı olmasından, gerçeğin saklanmış bulunmasından ve diğer kanuna aykırılıklardan doğan zararlardan, belgeleri düzenleyenler veya beyanları yapanlar ile kusurlarının varlığı hâlinde bunlara katılanlar sorumludur.”

hükmü uyarınca hukukî, 562. maddesi 8. fıkrası hükmü(3) uyarınca da cezai sorumlulukları gündeme gelebilecektir.

Öte yandan, beyanın (raporun) bütün yönetim kurulu üyeleriyle birlikte hazırlanıp, imzalanması esas olup, niteliği itibarıyla beyanın imzalanmasında vekâlet verilmesi mümkün olmamaktadır. Ancak, yöneticiler dilerlerse beyanın yazılmasında yardım alabileceklerdir. Fakat, böyle bir durumda da yardımcıların varlığı yöneticilerin sorumluluğunu ortadan kaldırmayacaktır. Yardımcıların sorumlu olup olmadığı ise somut olayın özelliklerine göre belirlenecektir. www.ozdogrular.com

IV- BEYANIN İÇERİĞİ

Kanun’a göre; yönetim kurulu tarafından sermaye artırımına ilişkin olarak düzenlenecek beyan; bilgiyi açık, eksiksiz, doğru ve dürüst bir şekilde verme ilkesine göre olarak hazırlanacaktır (YTTK md. 457, f.1) www.ozdogrular.com

Beyanda;

— Nakdî sermaye konuluyorsa; artırılan kısmın tamamen taahhüt edildiği, Kanun veya esas sözleşme gereğince ödenmesi gerekli tutarın ödendiği,

— Ayni sermaye konuluyor veya bir ayın devralınıyorsa bunlara verilecek karşılığın uygun olduğu, gereğinde bu tür sermayenin ve devralmanın lüzumu, bunların şirkete olan yararları(4),

— Devralınan ayni sermaye, aynın türü, değerlendirmenin yöntemi, isabeti ve haklılığı,

— Bir borcun takası söz konusu ise, bu borcun varlığı, geçerliliği ve takas edilebilirliği; sermayeye dönüştürülen fonun veya yedek akçenin serbestçe tasarruf olunabilirliği,

- Gerekli organların ve kurumların onaylarının alındığı; Kanuni ve idari gerekliliklerin yerine getirildiği,  

— Rüçhan hakları sınırlandırılmış veya kaldırılmışsa bunun sebepleri, miktarı ve oranı; kullanılmayan rüçhan haklarının kimlere, niçin, ne fiyatla verildiği

hakkında belgeli, gerekçeli ve kesin ifadelere yer verilecektir (YTTK md. 457, f.2/a).

Öte yandan beyanda, iç kaynaklardan yapılan sermaye artırımının hangi kaynaklardan karşılandığı, bu kaynakların gerçekliği ve şirket malvarlığı içinde var oldukları konusunda garanti verilecek, şartlı sermaye artırımının ve uygulamasının Kanuna uygunluğu belirtilecektir (YTTK md. 457, f.2/b-c).

Ayrıca yine beyanda, sermaye artırımı ile ilgili hizmet sunanlara ve diğer kimselere ödenen ücretler, sağlanan menfaatler hakkında, emsalleriyle karşılaştırma yapılarak bilgi verilecektir (YTTK md. 457, f.2/d).

Bazı konuların esas sözleşmede yer alması, beyanda onlar hakkında açıklama yapılması yükümünü ortadan kaldırmamaktadır. Beyanın, gerekçeli olması, emsal göstermesi, karşılaştırmalara yer vermesi ve anlaşılır bir dille yazılması gerekmektedir. Dolayısıyla, yalnızca konu başlıkları ile yetinen, olayları yüzeysel bir biçimde ifade eden bir beyan bu noktada amaca uygun olmayacaktır.

Bu itibarla, beyan sermaye artırım yönünden bütün olayları, işlemleri ve gelişmeleri kapsamalıdır. Bu sebeple, 457. maddenin ikinci fıkrasının içeriği sınırlı sayı (numerus clausus) olarak anlaşılmamalıdır(5).www.ozdogrular.com

V- BEYAN KİME VERİLECEK?

Beyan sicil müdürünün incelemesine sunulur ve sicil dosyasında saklanır. Beyan düzenlendikten sonra sicil müdürüne sunulmasına kadar geçen sürede herhangi bir değişiklik olmuş ve/veya yeni olaylar cereyan etmişse mevcut beyan güncelleştirilmelidir(6).

VI- BEYANIN AMACI

Bahse konu beyanın amacı; kamuyu aydınlatmak, şirket yönetiminde şeffaflığı sağlamak, sermayenin, pay sahiplerinin ve ilgili üçüncü kişilerin haklarını korumak; genel olarak yolsuzlukları önlemek; sermaye artırımının denetlenmesini kolaylaştırmak ve sorumluluk davalarına akışkanlık kazandırmaktır. Bu sebeple beyan, bilgiyi ve hesabı dürüst bir şekilde verme ilkesine göre, doğru ve eksiksiz olarak hazırlanmalıdır. Buradaki “bilgiyi ve hesabı dürüst bir şekilde verme ilkesi” ile kastedilen, şirketin hesapları ile ilgili dürüst resim ilkesindeki(7)  dürüstlüktür. Yetersiz, peçelenmiş, söz kalabalığına boğulmuş, gereken bilgi yerine başka konuları aktaran, “şeklen” verilen, eksik, yanıltıcı ve kötü niyetli bilgi, anılan ilkeye aykırıdır. Dolayısıyla, böyle bir beyanın sicil müdürü tarafından reddedilmesi gerekir. Bu ve benzeri durumlarda sicil müdürü çelişkilerin yazılı olarak kendisine açıklanmasını yöneticilerden isteyebilir(8).www.ozdogrular.com

VII- SONUÇ

YTTK ile birlikte anonim şirketlerin sermaye artırımlarında, yönetim kurulu tarafından dürüst resim ilkesi çerçevesinde Kanun’da belirtilen içeriğe sahip bir beyanın hazırlanması zorunlu tutulmaktadır. Bu beyanı “sermaye artırım beyannamesi” olarak tanımlamak mümkündür. Kanaatimizce bu uygulama, benzer şekilde şirket kuruluşlarında düzenlenmesi zorunlu olan “kurucular beyanı”(9) ile birlikte şirketlerin daha sağlıklı ve sağlam temeller üzerine bina edilmelerine imkan sağlayacaktır.

Erdal NACAR*
Yaklaşım / Ekim 2012 / Sayı: 238

*           Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Müfettişi

(1)         Anonim şirketlerde sermaye artırımı konusunda geniş bilgi için bkz: Mustafa YAVUZ, “Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Şirketlerde Sermaye Artırım Usulü”, Yaklaşım, Aralık 2011, Sayı: 228, s.284-288

(2)         Ancak bu durumda istisnai olarak Kanun’a göre, sermayeye oranla önemli sayılmayan tutarların ödenmemiş olması sermaye artırımını engellemediği kabul edilmektedir (YTTK md. 456,f.1/b). Buradaki “önemli sayılmayan tutar” ibaresinden ne anlaşılması gerektiği ve hangi hallerin bu kapsamada değerlendirileceğine ilişkin ne Kanun’da ne de gerekçede herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Kanaatimizce bu husus, yargı mercilerince verilecek kararlar ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın yapacağı ikincil düzenlemeler neticesinde açığa kavuşacaktır.

(3)         İlgili madde hükmünde aynen “549. maddede belirtilen belgeleri sahte olarak düzenleyenler ile ticari defterlere kasıtlı olarak gerçeğe aykırı kayıt yapanlar bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.” denilmektedir.

(4)         Kanun’un öngördüğü sermaye artırım usulünce 343. madde uyarınca ayni sermayeye değer biçilmesi amacıyla mahkemece atanmış bilirkişi tarafından hazırlanan rapora veya raporda yer alan tespitlere de beyanda yer verilmesi yerinde olacaktır.

(5)         Bkz. ilgili madde gerekçesi, Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu Esas No:1/324, S. Sayısı:96

(6)         Bkz. ilgili madde gerekçesi, Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu Esas No:1/324, S. Sayısı:96

(7)         Dürüst resim ilkesi; anonim şirketlerin finansal tabloları, Türkiye Muhasebe Standartlarına göre şirketin malvarlığını, borç ve yükümlülüklerini, öz kaynaklarını ve faaliyet sonuçlarını tam, anlaşılabilir, karşılaştırılabilir, ihtiyaçlara ve işletmenin niteliğine uygun bir şekilde; şeffaf ve güvenilir olarak; gerçeği dürüst, aynen ve aslına sadık surette yansıtacak şekilde çıkarılması olarak tanımlanmaktadır (YTTK md. 515).

(8)         Bkz. ilgili madde gerekçesi, Türk Ticaret Kanunu Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu Esas No:1/324, S. Sayısı:96

(9)            Kurucular beyanı hakkında geniş bilgi için Bkz. Erdal NACAR, “Anonim Şirket Kuruluşunda Kurucular Beyanı”, e-Yaklaşım, Ağustos 2012, Sayı: 236

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.