Cumhuriyetimizin kuruluşundan günümüze kadar yetmişin üzerinde kanunda yabancıların istihdamı ile doğrudan ya da dolaylı olarak hükümler yer almıştır. Ülkemizin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmelerde de yabancıların çalışmalarını düzenleyen hükümlere yer verilmiştir. Ancak, konuyla ilgili bu kadar fazla sayıda düzenleme mevzuatımızda dağınık ve çok başlı bir yapı yaratırken, yabancıların ülkemizde çalışmalarının düzenlenmesinde de maalesef yetersiz kalmıştır.

Ülkemizin bulunduğu coğrafyada yaşanan hızlı ve büyük çaplı gelişmeler sonucunda Türkiye’ye yönelik yabancı göçü artmış, bunun doğal bir sonucu olarak da ülkemizde kayıt dışı yabancı istihdamında çok büyük artışlar yaşanmaktadır. Yukarıda sözünü ettiğimiz dağınık mevzuat yapımız, sorunları çözmek bir yana, kayıt dışı yabancı istihdamının artmasında ve bu durum ile etkin mücadele verilmesinde olumsuz yönde etkili bile olmuştur.

Hükümet de, 2003 yılında, ülkemizin uluslararası taahhütlerinin karşılanması bakımından yabancıların ülkemizdeki çalışmalarının izne bağlanmasını ve izinlerin prensip olarak tek merkezden ( Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından) verilmesini sağlayacak bir kanunî düzenleme yapmaya karar vermiş ve hazırlayıp TBMM’ye sunduğu Kanun Tasarısı, 27.02.2003 tarihinde 4817 sayılı ‘’ Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ‘’ olarak kabul edilmiştir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yabancılara verilecek çalışma izinleri, genel çalışma izni, özel çalışma izni, bağımsız çalışma izni ve istisnaî hallerde verilecek çalışma izni olmak üzere dört grupta toplanmıştır

Geçtiğimiz günlerde TBMM Genel Kurulunda kabul edilen ve önümüzdeki günlerde de Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmesi beklenen 5665 sayılı ‘’ Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun '' ile, 4817 sayılı Kanunun bazı maddelerinde değişiklik ve düzenlemeler yapılmıştır.

Sirkülerimizde, 5665 sayılı Kanunun Resmi Gazete’de yayımlanacağı tarihte yürürlüğe girecek bu değişiklik ve düzenlemeler konu edilmektedir.

1) Kanun kapsamına giren yabancılar

4817 sayılı Kanunun, Kanun kapsamına girenlerin sayıldığı 2 nci maddesinde yapılan değişiklik ile Savunma Sanayi Müsteşarlığınca yürütülen projelerde ve Türkiye'nin taraf olduğu ikili ya da çok taraflı sözleşmeler gereğince kurulan konsorsiyumlar tarafından yürütülecek ulusal, uluslararası projelerde veya uluslararası kuruluşlarda meslekî hizmetler kapsamı dışında çalışacak yabancılar da kapsama dahil edilmişlerdir.

2) Kanun uygulamasında ‘’ yabancı ‘’ tanımı

4817 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinde ‘’ 403 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanununa göre Türk vatandaşı sayılmayan kişi ‘’ olarak yapılan yabancı tanımı,’’ Türkiye Cumhuriyeti Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olmayan kişi " olarak değiştirilmiştir.

3) İzin alınmasından önce çalışmaya başlanması

4817 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinde yapılan değişiklik ile, ülke menfaatlerinin gerekli kıldığı hallerde veya mücbir nedenlere bağlı olarak, çalışma izninin, Bakanlıkça uygun görülmesi halinde, çalışma süresi üç ayı geçmemek üzere işe başladıktan sonra da verilebilmesine olanak sağlanmıştır. Bu süre daha önce bir aydı.

4) Çalışma süresinin uzatılması

4817 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinde yapılan değişiklik ile, bir yıllık kanuni çalışma süresinden sonra, aynı işyeri veya işletme ve aynı meslekte çalışmak üzere çalışma izninin uzatma süresi üç yıldan iki yıla ; üç yıllık kanuni çalışma süresinin sonunda, aynı meslekte ve dilediği işverenin yanında çalışmak üzere, çalışma izninin uzatma süresi de altı yıldan üç yıla indirilmiştir.

5) Bağımsız çalışma izni

4817 sayılı Kanunun ‘’ Bağımsız çalışma izni ‘’ başlıklı 7 nci maddesinde yapılan değişiklik ile, en az on kişilik yerli işgücü istihdamı sağlayan ve bağımsız çalışan yabancılara, Türkiye'de en az beş yıl kanunî ve kesintisiz olarak ikamet etmiş olma koşulu aranmaksızın Bakanlıkça çalışma izni verilebilecektir.

6) İstisnai hallerde çalışma izni verilmesi

4817 sayılı Kanunun 8 inci maddesinde yapılan değişiklik ile, maddenin ‘’ İstisnai haller’’ olan başlığı "İstisnai hallerde çalışma izni verilmesi" olarak değiştirilmiş ; Kanunda öngörülen sürelere bağlı olmaksızın çalışma izni verilebilecekler arasına İstihdam edilecek kilit personel niteliğindeki yabancılar ile bir Türk vatandaşı ile evli olan ve eşiyle Türkiye’de evlilik birliği içinde yaşayan veya evlilik birliği en az üç yıl sürdükten sonra sona ermiş olmakla birlikte Türkiye’de yerleşmiş olan yabancıların Türk vatandaşı eşten olan çocukları da dahil edilmiştir.

7) Meslekî hizmetler kapsamında görev yapacak yabancılara izin verilmesi

4817 sayılı Kanunun 12 nci maddesinde yapılan değişiklik ile, meslekî hizmetler kapsamında görev yapacak yabancılara, akademik ve meslekî yeterlilik ile ilgili işlemleri tamamlanıncaya kadar, ilgili mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla ve bir yılı geçmemek üzere ön izin verilmesi benimsenmiştir. Ayrıca, usulüne uygun olarak yapılan başvuruların, belgelerin tam ve eksiksiz olması kaydıyla Bakanlık tarafından en geç kırkbeş gün içinde ( daha öncre bu süre 90 gündü) sonuçlandırılması hükme bağlanmıştır.

8) Meslekî hizmetler kapsamı dışında istihdam edilecek yabancı personele izin verilmesinin usul ve esasları

4817 sayılı Kanunun 13 üncü maddesinde yapılan değişiklik ile, meslekî hizmetler kapsamı dışında istihdam edilecek yabancı uyruklu personel, Bakanlığın ilgili mercilerin meslekî yeterlilik dahil görüşlerini alması uygulaması kapsamı dışına çıkarılmıştır. Daha açık ifade ile, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, meslekî hizmetler kapsamı dışında istihdam edilecek yabancı uyruklu personele çalışma izni verirken ilgili mercilerin meslekî yeterlilik dahil görüşlerini alması gerekmeyecektir.

9) Çalışma izni veya uzatma talebinin reddedilmesi

4817 sayılı Kanunun 14 üncü maddesinde yapılan değişiklik ile, çalışma izni veya çalışma izninin uzatılması isteminin reddedilmesinin gerekçelerinden biri olan ‘’ Başvurulan iş için ülke içinde, dört haftalık süre içerisinde o işi yapacak aynı niteliğe sahip kişinin bulunması ‘’ koşulu, ‘’ Başvurulan iş için ülke içinde o işi yapacak aynı niteliğe sahip kişilerin bulunması ‘’ olarak değiştirilmiştir. Ayrıca, çalışma izin başvurusunun sahte veya yanıltıcı bilgi ve belgelerle yapıldığı tespit edilenler ile sosyal güvenlikle ilgili yükümlülüklerin yerine getirilmediği durumlarda da Çalışma izni veya çalışma izninin uzatılması talepleri reddedilecektir. Aynı maddede yapılan bir başka düzenleme ile de yurt dışından yapılan başvurularda yabancının geçerli bir ikamet tezkeresinin bulunmaması, red gerekçesi olmayacaktır.

10) Çalışma izninin geçersiz sayılması

4817 sayılı Kanunun 16 ncı maddesinde yapılan değişiklik ile, yurt içinden yapılan başvurularda yabancının çalışma izni almasından, yurt dışından yapılan başvurularda ise yabancının ülkeye giriş tarihinden itibaren otuz gün içinde çalışma amaçlı ikamet tezkeresi almak üzere İçişleri Bakanlığına başvuru yapılmaması halinde çalışma izni geçersiz sayılacaktır.

11) Denetim ve tespit yetkisi

Kanun kapsamına giren yabancıların ve işverenlerin bu Kanundan doğan yükümlülüklerini yerine getirip getirmedikleri ile ilgili olarak bu güne kadar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişleri ve Sosyal Sigortalar Kurumu sigorta müfettişleri ile Genel bütçeye dahil daireler ve katma bütçeli idarelerin teftiş ve denetim elemanları tarafından kullanılan tespit yetkisinin bundan böyle emniyet makamları tarafından da kullanılması hükme bağlanmıştır.

12) Yeni yönetmelik çıkarılması

Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu kapsamında kurulan şirket ve kuruluşlarda çalıştırılmak istenen yabancılar ile bu Kanuna göre her türlü çalışma izninin verilmesi, sınırlandırılması, iptali, çalışma izninden muaf tutulacak yabancılar ile bildirim yükümlülüklerinin nasıl yerine getirileceğine ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça altı ay içerisinde çıkartılacak yeni bir yönetmelikle belirlenecektir. Ancak, mevcut yönetmeliklerin yeni yapılan düzenlemelere aykırı olmayan hükümlerinin, yeni yönetmelikler çıkarılıncaya kadar uygulanmasına devam edilecektir.

13) Petrol hakkı sahiplerinin yabancı personel çalıştırmaları

6326 sayılı Kanunun 119 uncu maddesinde yapılan değişiklik ile, petrol hakkı sahiplerine, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca, yabancı idari ve mesleki personel ile uzman personel çalıştırılabilme izni verilmesinde, Enerji ve Tabii Kaynaklar ve İçişleri Bakanlıklarının görüşünün alınması zorunluluğu kaldırılmıştır.

14) Kültür ve Turizm Bakanlığınca belge verilmiş işletmelerde yabancı personel çalıştırılması

2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu’nun 18 nci maddesinde yapılan değişiklik ile, Kültür ve Turizm Bakanlığınca belge verilmiş işletmelerde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca yabancı uzman personel ve sanatkârlar çalıştırılabilme izni verilmesinde, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile İçişleri Bakanlığının görüşünün alınması zorunluluğu kaldırılmıştır. Ayrıca, bu tür personel için getirilen ‘’ çalıştırılan yabancı personelin miktarı toplam personel % 10`unu geçemez ‘’ koşulu da aranmayacaktır.