|
Ekim/ 2008 ayı başından önceki ve sonraki mevzuat hükümlerinde iş kazası, meslek hastalığı ve ölüm sonucu bağlanacak gelir ve aylıklarda zaman aşımı öngörülmüştür.
I- GİRİŞ Hizmet akdine tabi olarak çalışması nedeniyle sigortalı sayılanların için her iki dönemde geçerli olan mevzuat hükümlerine göre zaman aşımı, iş kazaları, meslek hastalığı ve ölüm sonucu bağlanacak gelir ve aylıklarla sınırlıdır. Malullük ve yaşlılık aylıklarında zaman aşımı yoktur. Kendi adına ve hesabına bağımsız olarak çalışması nedeniyle sigortalı sayılanların ise, 01.10.2008 tarihinden önceki mevzuat hükümlerine göre beş yıl içinde alınmayan, talep edilmeyen malullük, yaşlılık ve ölüm aylığının düşmesi söz konusudur. Zaman aşımının başlangıcı, iş kazası, meslek hastalığı ve ölüm sonucu bağlanacak gelire veya aylığa hak kazanılan tarihtir. Bu tarihten itibaren 5 yıl geçtikten sonra istenmeyen kısım zaman aşımına uğramaktadır. Ancak hak sahibi haklı sebeple Kurum’a geç başvurmak zorunda kaldığını belgeler ise bu süreler zaman aşımının tespitinde dikkate alınmaktadır. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’na göre gelir ve ölüm aylığında hakkın kazanıldığı tarih; İş kazası ve meslek hastalığı sonucu bağlanacak sürekli iş göremezlik gelirinde, geçici iş göremezliğin sona erdiği tarihtir. Geçici iş göremezlik tespit edilmeden sürekli iş göremezlik başlamış ise bu hali tespit eden Sağlık Kurulu Raporu tarihidir (). Ölüm gelir ve aylıklarda sigortalının öldüğü tarihi takip eden aybaşıdır. Hak sahibi olma niteliği ölüm tarihinden sonra kazanılmışsa bu niteliğin kazanıldığı tarihi takip eden aybaşıdır (). Gaiplik nedeniyle bağlanacak gelir ve aylıkta gaiplik kararının kesinleştiği tarihtir. Ekim/2008 ayı başından önceki mevzuatta zaman aşımı, hakkı doğuran olay tarihinden başlanarak hesaplanmakta, ancak zaman aşımı dolduktan sonra başvuran hak sahiplerine, başvurdukları tarihi takip eden aybaşından itibaren gelir ve aylıkları başlatılmakta idi ( ). Ekim/2008 ayı başından itibaren yürürlüğe giren mevzuatla, uygulama değiştirilmiş, talep tarihinden itibaren beş yıl içinde istenmeyen kısmın zaman aşımına uğraması öngörülmüştür. Sosyal Sigortalar Yasası ile Bağ-Kur Yasası’nda bağlanmış olan gelir ve/veya aylığını ödeme döneminden itibaren beş yıl içinde almayanın, gelir/aylığının ödenmemesi öngörülmüştü (506 sayılı SSK md. 1479 sayılı Bağ-Kur K. md. 78). Bu uygulama, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası ile Ekim/2008 ayı başından itibaren kaldırıldığından, Ekim /2008 ayı başından önce bağlanmış ve ödeme döneminden itibaren beş yıl içinde alınmamış olan gelir ve/veya aylığın, ödenip ödenmeyeceği Yasanın yürürlük tarihi dikkate alınarak değerlendirilecektir. II- EKİM/2008 AYI BAŞINDAN İTİBAREN İŞ KAZASI, MESLEK HASTALIĞI VE ÖLÜM SONUCU BAĞLANACAK GELİR VE AYLIKLARDA ZAMAN AŞIMI Ekim/2008 ayı başından itibaren yürürlüğe giren Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda, iş kazası, meslek hastalığı ve ölüm nedeniyle bağlanacak gelir ve aylıklarda zaman aşımı, hakkın doğduğu tarihten başlanarak beşinci yılın dolduğu tarihten itibaren başlamaktadır. Yapılan düzenlemede, zaman aşımının başladığı tarihten sonra iş kazası, meslek hastalığı ve ölüm nedeniyle istekte bulunanların, istek tarihinden geriye doğru beş yıllık kısmın ödeneceği öngörülmüştür. İş kazası, meslek hastalığı ve ölüm nedeniyle bağlanacak gelir ve aylık için zaman aşımı dolduktan sonra başvuran sigortalının veya hak sahibinin, aylık ve gelirlerinin başlayacağı tarih sigortalının kamu ya da özel sektörde çalışıyor olmasına göre değerlendirilecektir. Örneğin özel sektörde çalışmakta iken iş kazası geçiren sigortalının, meslekte kazanma gücünü yüzde 10 oranında kaybettiğinin, 10.11.2008 tarihli sağlık kurulu raporu ile tespit edildiğini, sigortalının ise sürekli iş göremezlik gelirinin ödenmesini 15.01.2016 tarihinde talep ettiğini varsayalım. Örneğimizde ki sigortalı, sağlık kurulu raporunun düzenlendiği 10.11.2008 tarihi itibariyle sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanmasına rağmen, sürekli iş göremezlik gelirinin ödenmesini 7 yıl 2 ay 5 gün sonra, 15.01.2016 tarihinde talep etmiştir. Sürekli iş göremezlik gelirinin 2 yıl, 2 ay 5 günlük süresi zaman aşımına uğradığından bu süreye ilişkin geliri ödenmeyecek, özel sektörde çalışıyor olması nedeniyle gelirin ödenmesine 15.01.2011 tarihini takip eden aybaşı, 01.02.2011 tarihinden itibaren başlanacaktır. Örnekte görüldüğü gibi zaman aşımı gelir ya da ölüm aylığı hakkın doğduğu tarihten itibaren hesaplanmaktadır. Ölüm gelir/aylıklarında hakkın doğması sadece sigortalının ölümüne bağlı değildir. Sigortalının hak sahibi durumundaki aile fertlerinin kendilerine bağlı olarak hakkın doğacağı tarih değişebilmektedir. Örneğin kamuda çalışan sigortalının, 09.03.2009 tarihinde iş kazası sonucu öldüğünü, çalışmakta olan kız çocuğunun ise 11.10.2009 tarihinde işten çıktığını, 04.06.2016 tarihinde ölen babasından dolayı kendisine yetim gelir/aylığı bağlanması için Kurum’a başvurduğunu varsayalım. Örneğimizdeki sigortalı her ne kadar 09.03.2009 tarihinde ölmüşse de, kız çocuğu çalıştığı için yetim gelir/aylığı hakkı, işten ayrıldığı tarihi takip eden aybaşından, 15.10.2009 tarihinden itibaren doğmuştur. Ancak kız çocuğu yetim gelir/aylığı bağlanması için Kurum’a 6 yıl, 7 ay, 19 gün sonra, 04.06.2016 tarihinde başvurduğundan, zaman aşımına uğrayan 1 yıl 7 ay 19 günlük süreye ilişkin gelir ve aylıkları kendisine ödenmeyerek 15.06.2011 tarihinden itibaren yetim gelir/aylığı bağlanacaktır. III- İŞ KAZASI, MESLEK HASTALIĞI VE ÖLÜME BAĞLI GELİR VE AYLIKTA HAKKI DOĞURAN OLAY TARİHİNİN EKİM/2008 AYI BAŞINDAN ÖNCE OLMASI İş kazası, meslek hastalığı ve ölüm nedeniyle bağlanacak gelir ve aylıklarda hakkın doğduğu tarih Ekim/2008 ayı başından önce ise, zaman aşımı, öncelikle hakkın doğduğu tarihle Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun yürürlük tarihine göre, sonrada hak sahibinin talep tarihi ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nın yürürlük tarihine göre değerlendirilecektir(1). Gelir ve aylığa hak kazanılan tarih, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun yürürlük tarihinden önce; hak sahibinin talep tarihi bu kanunun yürürlük tarihinden sonra ise zaman aşımı, öncelikle Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun yürürlük tarihi ile gelir ve aylığa hak kazanılan tarih dikkate alınarak hesaplanacak ve gelir ve aylığın başlangıç tarihi buna göre belirlenecektir. Örneğin kamuda çalışmakta olan sigortalının 05.05.2003 tarihinde iş kazası sonucu öldüğünü, hak sahibi eşinin, 12.01.2009 tarihinde kurumdan ölüm geliri aylığı bağlanmasını talep ettiğini varsayalım. Ölen sigortalı kamuda çalıştığından dul eş, 15.05.2003 tarihinden itibaren ölüm aylığına hak kazanmıştır. Kamuda çalışan sigortalılarla ilgili olarak Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası, 15.10.2008 tarihinde yürürlüğe girdiğinden, bu tarih ile dul eşin ölüm geliri/aylığına hak kazandığı tarihten itibaren 5 yıl 5 ay geçtiğinden zaman aşımı süresi dolmuştur. Dul eşe 15.10.2008 tarihine kadar ölüm gelir/aylıklarının ödenmesi mümkün olmayacaktır. Ancak hak sahibi eşin talep tarihi ile kanunun yürürlük tarihi arasındaki süre beş yılı doldurmadığından ölüm gelir/aylığının ödenmesine Yasa’nın yürürlük tarihi olan 15.10.2008 tarihinden itibaren başlanacaktır. İş kazası, meslek hastalığı ve ölüm nedeniyle bağlanacak gelir ve aylığa Ekim/2008 ayı başından önce hak kazanılmasına karşın, hak sahibi Kurum’a bu tarihten sonra başvurmuş ve başvurduğu tarihte Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nın yürürlük tarihi arasında da beş yıllık zaman aşımı süresi dolmuş ise aylığın başlangıç tarihi Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’na göre belirlenecektir. Örneğin özel sektörde çalışan sigortalının, 16.05.2003 tarihinde öldüğünü, hak sahibi eşin ölüm aylığı bağlanması için Kurum’a, 20.06.2014 tarihinde başvurduğunu varsayalım. Hak sahibi eşin ölüm aylığına hak kazandığı 01.06.2003 tarihi ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nın özel sektörde çalışan sigortalılar için yürürlük tarihi olan 01.10.2008 tarihi itibariyle de, Yasa’nın yürürlük tarihi ile talep tarihi olan 20.06.2014 tarihi itibariyle de 5 yıllık zaman aşımı süresi dolmuştur. Bu nedenle hak sahibi dul eşin aylık başlangıç tarihi, talep tarihinden önceki beş yıllık süreye göre hesap edilecektir. Hak sahibi eşin Kurum’a başvurduğu tarihten önceki beş yıllık süre 20.06.2009 tarihinde başladığından ölüm aylığının ödenmesine bu tarihi takip eden aybaşından, 01.07.2009 tarihinden itibaren başlanacaktır. İş kazası, meslek hastalığı ve ölüm nedeniyle gelir ve aylığa hak kazanılan tarih, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nın yürürlük tarihinden önce olduğu, ancak gerek Yasa’nın yürürlük tarihi, gerekse sigortalının ya da hak sahibinin talep tarihi itibariyle beş yıllık sürenin dolmadığı durumlarda, aylık veya gelirin başlangıç tarihi Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası hükümlerine göre tespit edilecektir. Örneğin özel sektörde çalışan sigortalının geçirdiği iş kazası sonucu, 08.07.2006 tarihinde düzenlenen Sağlık Kurulu Raporu ile meslekte kazanma gücünü yüzde 20 oranında kaybettiğini, rapor tarihinden önce başlayan geçici iş göremezlik halinin ise 31.07.2006 tarihinde sona erdiğini, sigortalının sürekli iş göremezlik geliri bağlanması için Kurum’a 09.10.2009 tarihinde başvurduğunu varsayalım. Sigortalının sürekli iş göremezlik gelirine hak kazandığı 01.08.2006 tarihinden itibaren gerek Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nın özel sektörde çalışan sigortalılar için yürürlük tarihi olan 01.10.2008 tarihine, gerekse Kurum’a başvurduğu 09.10.2009 tarihine kadar beş yıllık süre dolmadığı için sürekli iş göremezlik gelirinin ödenmesine 01.08.2006 tarihinden itibaren başlanılacaktır. Gelir veya ölüm aylığına hak kazanılan tarihten, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nın yürürlük tarihine kadar beş yıllık sürenin dolmadığı, ancak hak sahibinin başvurduğu tarih itibariyle beş yıllık sürenin dolmuş olduğu durumlarda da gelir ve aylığın başlangıç tarihi Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’na göre saptanacaktır. IV- EKİM/2008 AYI BAŞINDAN ÖNCE BAĞLANMIŞ GELİR VE/VEYA AYLIĞIN BEŞ YIL İÇİNDE ALINMAMASI Gerek Sosyal Sigortalar Yasası’nda, Gerekse Bağ-Kur Yasası’nda bağlanan gelir ve/veya aylığını ödeme döneminden itibaren beş yıl içinde almayanlara, söz konusu gelir/aylıklarının ödenmemesi öngörülmüş iken, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası ile Ekim 2008 ayı başından itibaren bu uygulama kaldırılmıştır. Bu nedenle, Ekim/2008 ayı başından önce Sosyal Sigortalar ve Bağ kur Yasalarına göre bağlanan gelir ve/veya aylığını ödeme döneminden itibaren beş yıl içinde almayan hak sahibinin, söz konusu gelir ve aylıklarının ödenip ödenmeyeceğine, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortasının yürürlük tarih dikkate alınarak değerlendirilecektir. Ödeme tarihinden itibaren Yasanın yürürlüğe girdiği 01.10.2008 tarihine kadar beş yıl dolmamış ise alınmayan gelir ve/veya aylıklar hak sahibine ödenecektir. Ancak ödeme dönemi tarihi ile Yasa’nın yürürlük tarihi arasındaki süre beş yıldan fazla ise alınmayan gelir ve/veya aylıklar hak sahibine ödenmeyecektir(2). Örneğin Sosyal Sigorta Yasası’na göre bağlanan ve ödeme dönemi her ayın 17. günü olan hak sahibinin, 17 Nisan 2004 tarihinde almadığı gelirinin kendisine ödenmesi için,17.09.2010 tarihinde Kurum’a başvurduğunu varsayalım. Her ne kadar hak sahibinin Kurum’a başvurduğu tarihle ödeme dönemi tarihi arasında beş yıldan fazla süre geçmişse de, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nın yürürlüğe girdiği 01.010.2008 tarihi ile ödeme dönemi tarihi arasında ki süre beş yılı doldurmadığından (4 yıl, 5 ay, 14 gün olduğundan ) hak sahibine almadığı geliri ödenecektir. Ancak hak sahibinin almadığı gelir Mayıs/2003 dönemine ait olsaydı Yasanın yürürlüğe girdiği tarihi ile ödeme dönemi tarihi arasında ki süre beş yıldan fazla olduğundan almadığı geliri ödenmeyecektir. V- HAKLI SEBEBİN VARLIĞI İş kazası, meslek hastalığı ve ölüm nedeniyle gelir/aylığa hak kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde haklı sebeple Kurum’a başvurulmadığı ya da bağlanan gelir/aylığın alınamadığı belgelenir ise zaman aşımı uygulanmayacak, alınmayan gelir ve aylıklar ödenebilecektir. Ancak sigortalı veya hak sahipleri, zaman aşımı dolmadan Kurum’a başvurmalarını engelleyen haklı sebebi ispat etmek zorundadır(3). Haklı sebep, kişinin hakkını kullanmasına veya Yasada öngörülen sürede bu hakkı talep etmesine engel olan durumlardır. Örneğin kişinin bireysel haklarını kullanmasını engelleyen hastalık hali haklı sebep olarak kabul edilebilir. Sigortalı veya hak sahibi Kurum’a başvuramayacak derecede hasta olduğunu genel hükümlere uygun olarak ispatlar ise zaman aşımı uygulanmayacak, gelir veya aylıklarının ödenmesine hak kazandıkları tarihten itibaren başlanacaktır. Celal TOZAN Yaklaşım |
